arkamikontrolet
New member
Lise Türkçe dersindeki anılarınızı şöyleki bir kurcalarsanız “Türkçe, Ural – Altay lisan ailesinin bir üyesidir.” cümlesini kesinlikle hatırlarsınız. Doğrudur lakin kimi uzmanlar Ural ve Altay lisanlarını ayırır ve hatta Altay lisan ailesinin bile ortaya atıldığı üzere olmadığını söyler. Birebir aileden kabul edilen tüm bu lisanların gramer ve fonetik açıdan birbirine benzediği argümanı son senelerda pek de desteklenmiyor.
Altay lisan ailesine mensup olan tüm lisanlar Asya bozkırlarında yaşanmış milletlerin konuştuğu dillerdir. Japonca ve Korecenin de kimi vakit dahil edildiği bu ailedeki lisanların birbirine köken olarak benzediği uzun yıllardır söyleniyor fakat tahminen de bu benzerlik sadece milletlerin birbirine yakın olması kaynaklıdır. Gelin Altay lisan ailesine yakından bakalım ve mevzu hakkındaki teorileri nazaranlim.
Altay lisan ailesi nedir?
Asya kıtasında yaygın olarak konuşulan Moğolca, Tunguzca ve Türk lisanları ile bir arada kimi vakit Japonca ve Korecenin de dahil edildiği lisan kümesi Altay lisan ailesi ya da Altay lisanları olarak tanımlanır. 18. yüzyılda ortaya atılmış bu varyasımsal kümedeki lisanların gramer ve fonetik açıdan birbirine benzedikleri hakkında bir epeyce çalışma yapılmıştır.
Altay lisan ailesi özellikleri:
Altay lisan ailesi teorisi birinci sefer Rus İmparatorluğu’na esir düşmüş ve doğu bölgesini gezmiş bir coğrafyacı olan Philip Johan von Strahlenberg tarafınca 1730 yılında ortaya atılmıştır. Strahlenberg kabaca da olsa Türk, Moğol ve Tunguz lisanları içindeki ilgiyi görmüş ve bunları sınıflandırmıştır.
Altay lisanı, Altayistik üzere tanımlar ise birinci kere 1844 yılında Fin lisan bilimci Matthias Castrén tarafınca yapılmıştır. Ural lisanları konusunda da ayrıntılı çalışmalar yapan Matthias Castrén’e nazaran Fin-Ugor ve Samoyed lisanları de tıpkı ya da benzeri bir lisan ailesi olarak değerlendirilmelidir. Castrén’ün bu kanısı niçiniyle uzun yıllar Ural – Altay lisan ailesi tarifi bilimsel çevreler tarafınca kabul edilmiştir.
1857 yılında Anton Boller Japoncanın, 1920 yılında G.J. Ramstedt ve E.D. Polivanov da Korecenin Ural – Altay lisan ailesine ilişkin olduğunu argüman etmişlerdir. Ramstedt ondan sonrasında kaleme aldığı bir yapıtta Ural – Altay ailesi tarifini reddetmiş ve Korecenin Altay lisan ailesine ilişkin olduğunu savunmuştur.
Ramstedt’in bu yapıtı 1960 yılında Nicholas Poppe tarafınca revize edilerek bir daha yayınlanmıştır. Yeni basımda Türk, Moğol, Tunguz lisanları ile Korece içinde kesin bir bağ görülemediği söylenmiştir. Korecenin Altay lisan ailesi ile kalıtsal benzerliği olabileceği, kontaklı olabileceği ya da bu lisanlardan karakteristik özellikler belirginleşmeden koptuğu üzere farklı teoriler ortaya atılmıştır.
Altay lisanları ve alt kümeleri nelerdir?
Altay lisan ailesine mensup olan tüm lisanlar Asya bozkırlarında yaşanmış milletlerin konuştuğu dillerdir. Japonca ve Korecenin de kimi vakit dahil edildiği bu ailedeki lisanların birbirine köken olarak benzediği uzun yıllardır söyleniyor fakat tahminen de bu benzerlik sadece milletlerin birbirine yakın olması kaynaklıdır. Gelin Altay lisan ailesine yakından bakalım ve mevzu hakkındaki teorileri nazaranlim.
Altay lisan ailesi nedir?
Asya kıtasında yaygın olarak konuşulan Moğolca, Tunguzca ve Türk lisanları ile bir arada kimi vakit Japonca ve Korecenin de dahil edildiği lisan kümesi Altay lisan ailesi ya da Altay lisanları olarak tanımlanır. 18. yüzyılda ortaya atılmış bu varyasımsal kümedeki lisanların gramer ve fonetik açıdan birbirine benzedikleri hakkında bir epeyce çalışma yapılmıştır.
Altay lisan ailesi özellikleri:
- Kümedeki tüm lisanlar eklemeli lisandır.
- Ön ek kullanılmaz.
- Üretim ve çekim eki alsa da kökte değişiklik olmaz.
- Ek bakımından son derece zengindirler.
- Tamlayan evvel, tamlanan daha sonra gelir.
- Sıfat, isimdilk evvel gelir.
- Sayı sözcüklerinde oldukçaluk eki kullanılmaz.
- Cümle yapısının tertipli bir hiyerarşisi vardır.
- Gramer cinsiyeti yoktur. ( he – she )
- Kümedeki tüm lisanlarda soru eki vardır.
- Kümedeki tüm lisanlarda tıpkı kaynaktan gelen ortak ekler vardır.
- Kümedeki tüm lisanlarda ünlü ahengi vardır.
Altay lisan ailesi teorisi birinci sefer Rus İmparatorluğu’na esir düşmüş ve doğu bölgesini gezmiş bir coğrafyacı olan Philip Johan von Strahlenberg tarafınca 1730 yılında ortaya atılmıştır. Strahlenberg kabaca da olsa Türk, Moğol ve Tunguz lisanları içindeki ilgiyi görmüş ve bunları sınıflandırmıştır.
Altay lisanı, Altayistik üzere tanımlar ise birinci kere 1844 yılında Fin lisan bilimci Matthias Castrén tarafınca yapılmıştır. Ural lisanları konusunda da ayrıntılı çalışmalar yapan Matthias Castrén’e nazaran Fin-Ugor ve Samoyed lisanları de tıpkı ya da benzeri bir lisan ailesi olarak değerlendirilmelidir. Castrén’ün bu kanısı niçiniyle uzun yıllar Ural – Altay lisan ailesi tarifi bilimsel çevreler tarafınca kabul edilmiştir.
1857 yılında Anton Boller Japoncanın, 1920 yılında G.J. Ramstedt ve E.D. Polivanov da Korecenin Ural – Altay lisan ailesine ilişkin olduğunu argüman etmişlerdir. Ramstedt ondan sonrasında kaleme aldığı bir yapıtta Ural – Altay ailesi tarifini reddetmiş ve Korecenin Altay lisan ailesine ilişkin olduğunu savunmuştur.
Ramstedt’in bu yapıtı 1960 yılında Nicholas Poppe tarafınca revize edilerek bir daha yayınlanmıştır. Yeni basımda Türk, Moğol, Tunguz lisanları ile Korece içinde kesin bir bağ görülemediği söylenmiştir. Korecenin Altay lisan ailesi ile kalıtsal benzerliği olabileceği, kontaklı olabileceği ya da bu lisanlardan karakteristik özellikler belirginleşmeden koptuğu üzere farklı teoriler ortaya atılmıştır.
Altay lisanları ve alt kümeleri nelerdir?
- Japonca
- Korece
- Moğol lisanları
- Buryatça
- Kalmıkça
- Moğolca
- Tunguz lisanları
- Kuzey Tunguz lisanları
- Evenkice
- Manegir
- Negidal
- Oroqen
- Solon
- Even (Lamut)
- Evenkice
- Güneybatı Tunguz lisanları
- Curçen
- Mançu
- Sibe
- Güneydoğu Tunguz lisanları
- Akani
- Birar
- Kile
- Nanai (Gold, Goldi, Hezhen)
- Oroch
- Orok
- Samagir
- Udege
- Ulç
- Kuzey Tunguz lisanları
- Türk lisanları
- Azerice
- Başkurtça
- Çuvaşça
- Gagauzca
- Halaçça
- Karaçay-Balkarca
- Kazakça
- Kırgızca
- Özbekçe
- Kazan Tatarcası
- Kırım Tatarcası
- Hakas Türkçesi
- Türkçe
- Türkmence
- Tuvaca
- Uygurca
- Yakutça
- Gottolog lisan aileleri;
- Atlantik-Kongo (1.432 dil)
- Avustronezya (1.275 dil)
- Hint-Avrupa (588 dil)
- Çin-Tibet (494 dil)
- Afro-Asya (373 dil)
- Nükleer Trans-Yeni Gine (314 dil)
- Pama–Nyungan (248 dil)
- Oto-Mange (180 dil)
- Avustroasya (159 dil)
- Tay–Kaday (94 dil)
- Dravid (81 dil)
- Aravak (78 dil)
- Mande (75 dil)
- Tupi (71 dil)
- Ethnologue lisan aileleri;
- Nijer-Kongo (1.542 dil)
- Avustronezya (1.257 dil)
- Trans–Yeni Gine (482 dil)
- Çin-Tibet (455 dil)
- Hint-Avrupa (448 dil)
- Avustralya [şüpheli] (381 dil)
- Afro-Asya (377 dil)
- Nil-Sahra [şüpheli] (206 dil)
- Oto-Mange (178 dil)
- Avustroasya (167 dil)
- Tay–Kaday (91 dil)
- Dravid (86 dil)
- Tupi (76 dil)