arkamikontrolet
New member
Anksiyete bozukluğu, olağan bir hudut yahut öfke üzere değildir. Çok korku ve endişe ile karakterize bir durumdur, bu niçinle bunu yaşayan bireyler, daima tetiktedir. niye mi? Zira bu durumdan muzdarip beşerler, her daim tehlikelere karşı dikkatli olmaları gerekiyormuş üzere hisseder.
Ancak bu his ellerinde olan bir şey olmadığı için onu denetim de edemezler. Pekala bu psikolojik rahatsızlığın sempatik hudut sistemine (ne olduğunu aşağıda ayrıntılıca anlatıyorum) yaptığı tesir nedir? Yaygın görülen anksiteye bozukluğu çeşitleri nelerdir? Uzmanlara bakılırsa ilaç tedavisi mi, yoksa farklı terapi formları mi tercih edilmeli? Bu yazımızda bu soruların cevaplarını veriyoruz.
Anksiyete bozuklukları yetişkinlerin yaklaşık olarak %30’unu hayatlarının bir devrinde etkileyebilir.
Anksiyete bozukluğuna sahip şahıslar, gündelik hayatlarında denetim edemedikleri ve birden fazla vakit gerçekçi olmayan tasalar yaşıyor. Yani bir nevi kuruntu üzere. Ayrıyeten kaygılandıkları şeyler de birden farklı bahisler olabiliyor. Birebir anda biroldukca şeyin gerilimini üzerlerinde hissedebiliyorlar.
örneğin ABD’de adamların %5’ine kıyasla bayanların %8’inin, ömürlerinin bir evresinde bu durumla daha sık karşılaştıkları görülüyor. Aslında bu durum genetik, şahsi ömür tecrübeleri (örneğin sevilen birinin kaybı üzere travmatik bir durum yaşamayı örnek verebiliriz), kişilik özellikleri ve beyin yapısı üzere faktörlerden kaynaklanabiliyor.
Anksiyetedeki en değerli durum, bireyin gelecekte yaşanabilecek bir hadise kaynaklı endişe duyması. Yani bunu deneyimleyenler için olmayan bir şeyin sancısını çekiyorlar da diyebiliriz. örneğin yaygın anksiyete bozukluğunda, kişinin duyduğu dert, günlük hayatını aksatır. Şöyle ki kişi çok gergin olma durumundan dolayı çabucak yorulabilir ve konsantre olmakta kuvvetlik çekebilir. Daima üstündeki sorumlulukları düşünür ve bunları yerine getiremeyeceğinden korkar. Misal; kişi en ufak bir tamir, tadilat işini bile aylar evvelce düşünmeye başlayabilir.
Bir öbür dert bozukluğu çeşidi ise panik ataktır.
Buradaki en temel semptom, fizikî ve ruhsal olarak hissedilen ağır stresin bir anda atak halinde ortaya çıkması. Bu panik durumunda, kalp çarpıntısı, çok terleme-titreme, nefes darlığı, boğuluyormuş üzere hissetme, göğüs sıkışması, baş dönmesi, baygınlık, bedende bir yerin uyuşması, bir anda sıcak basması, mide bulantısı, denetimi kaybetmiş hissetme, mevt korkusu üzere belirtiler ortaya çıkabilir.
Bu durumu şiddetli yaşayanlarda kalp krizi riski de görülebilir. Genelde 20-24’lü yaşlarda ortaya çıkan bir hastalıktır. Bu ataklar, bir sebepten ortaya çıkabildikleri gibi, sebepsizce de oluşabilir.
Bir başka anksiyete çeşidi olan fobilere de değinelim.
Burada belli bir nesniçin, durumdan yahut aktiflikten çok derecede dehşet duyulması kelam konusudur. Üstelik bu dehşet daimdir, o denli kolay geçmez. Uzmanlar daima şunu söyler: ”Bu durumdan muzdarip hastalar, yaşadıkları fobinin farkındadır lakin üstesinden gelme konusunda başarılı değildir”.
Bu niçinle o korkulan şeyden çok bir kaçınma hali vardır. Misal klostrofobiyi düşünün, bu kapalı yerde kalma kaygısıdır.
Film: Panik Odası
Hatta Panik Odası sinemasında, Jodie Foster bu biçimde bir durumu yaşayan birini canlandırıyordu. O yüzden onun için, evine giren hırsızlardan kaçarken, panik odası üzere kapalı bir yerde kalmak çok zordu. Ki Foster’ın canlandırdığı karakter, ekstrem bir durum deneyimlediği için buna mecbur kalıyordu ve endişelerinin üstesinden geliyordu, o başka.
Aslında klostrofobi üzere bir fobi olan agorafobi de anksiyete bozukluklarına örnek verilebilir. Çünkü agorafobi de kaçıp gitmenin zor olduğu yerlerde kalma kaygısıdır. Bu bireyler, toplu taşıma kullanmaktan korkabiliyor; örneğin ”ya ineceğim durakta inemezsem” üzere dehşetlerden ötürü.
Açık alanlar ve kalabalıklar da bu bireyler için birer tehdit zira onca insanın içinden sıyrılıp o ortamı terk etmek, onlara çok güç gelebilir. Kişi örneğin tek başına dışarı çıkmak istemez, muhakkak yanında birisi olsun ister. Bunu deneyimleyen birey, tedavi edilmezse evinden dışarıya adım bile atamayacak duruma gelebilir.
Sosyal fobi olarak bildiğimiz toplumsal anksiyete ise toplumsallaşmaktan korkmak, çekinmek demektir. Kişi, toplum ortasında dışlanacağı, ezileceği ve reddedileceği fikri ortasında olduğu için kabuğuna çekilebilir. Misal topluluk önünde konuşma, yeni beşerlerle tanışma bu insanlar için önemli stres kaynağı olabiliyor.
Ayrılık derdine baktığımızda ise birey, bağlılık duyduğu beşerden ayrılma konusu aklına geldiğinde, çok bir endişe içine girebilir. Aslında ayrılık kelam konusu olmasa bile kişi bu ihtimalden bile yüksek seviyede endişe duyar diyebiliriz. Genelde bu iki durumun, altı ay boyunca deneyimlenebilen anksiyete çeşitleri olduğunu söyleyebiliriz.
Ayrıca toplumda görülme sıklığına baktığımızda, yetişkinlerin %2-3’ünde panik atak, %8-12’sinde rastgele bir fobi, %7’sinde toplumsal fobi, %13’ünde agorafobi, %2’sinde yaygın anksiyete, %1-2’sinde ayrılık derdi olduğu bilgisini eklemeden geçmeyelim.
Anksiyetede görülen kaygı, aciliyet içeren bir his. Bu niçinle sempatik hudut sistemindeki savaş ve kaç dürtüsünü tetikliyor. Bu da bir tehlikeden ”ya kaçınırsın ya da kalıp savaşırsın” demek oluyor. bu biçimde bu biçimde bir durumda sempatik hudut sistemi tam olarak nasıl tepki veriyor?
Sempatik hudut sistemini, otonom hudut sisteminin (istemsiz yapılan hareketleri düzenleyen sistem) bir modülü üzere düşünebilirsiniz. Kalp atış suratının, kan basıncının, sindirimin, ne kadar sık tuvalete çıkıldığının veya terlendiğinin kontrolü burada, yani otonom sistemdedir. Sempatik sisteme bakıldığında, tehlikeli durumlara karşılık vermede değerli bir rol oynadığını söyleyebiliriz.
Şöyle ki örneğin bedeniniz, o an inançta hissetmedi diyelim, bu biçimde bu sistem devreye girerek misal kalp atışınızı hızlandırabilir. Yahut bedeninizin oksijene gereksinim duyan bölgelerine daha fazla kan gönderir ki o tehlikeden çıkabilesiniz.
Sözün özü; bu sistem, tekinsiz durumlarda otonom hudut sisteminin sebep olduğu hareketleri ortaya çıkarır ve bu biçimdece sizi inançlı alana geri çekmeye çalışır. bu biçimde bir durumda bedeninizde fizyolojik olarak biroldukca semptom birebir anda belirebilir. İşte anksiyete de bu sistemi büsbütün bu biçimde devreye sokar. Bir anda bir husus hakkında çok gerilim duyduğunuzda, velev ki aniden tuvalet muhtaçlığı hissediyorsanız niçini işte bu sistemin aktive olması.
Yani bu sıkıntıyı, vücudunuz sizi rahatlatmaya çalışıyor üzere anlayabilirsiniz. Lakin şunu da eklemek gerekiyor; anksiyete bozuklukları, sempatik hudut sisteminize yeterli gelmez. Zira bedeniniz daima bir tepki içerisine girip sizi o ruh halinden kurtarmaya çalışacağı için metabolizma sıkıntıları baş gösterebilir. Örneğin obezite… Kişi çok gerilim altındayken birdenbire acıktığını hissederek farkında olmadan hayli yiyebilir.
Antidepresanlar, aslında anksiyete sorunu için kısa süreli çözümlerdir.
Antidepresanlar, kaygı bozukluğunu tedavi ederken serotonin (mutluluk hormonu diyebiliriz sıradançe) dışında norepinefrin (savaş-kaç reaksiyonuna karşılık oluşturuyor) gibi beyindeki kimyasallar (nörotransmitterler) üzerinde çalışıyor. Yani bu ilaçları aldığınızda bu hormonların ölçüsü artıyor. bu biçimdece gerilime verilen reaksiyonun düzenlenmesi için gereksinim olan kimyasalların üretimi artıyor diyebiliriz. Bu ilaçların tesirini göstermesi, genelde bir ay kadar sürüyor.
örneğin sertralin (seçici serotonin geri alım inhibitörü- SSRI), tasayı azaltan ilaçlardan biri. Fakat evvel azaltıyormuş üzere görünüp sonrasındasında depresif belirtilerin ortaya çıkmasına niye olabiliyor. Birleşik Krallık’ta yapılan bir çalışmada, bir kümenin 6 haftalık antidepresan kullanması inceleniyor. Depresyon üzerinde hiç bir tesiri olmadığı görülse de bu 6 haftalık süreçte korkuda yüksek derecede azalma gözlemleniyor.
Hatta bir daha diğer bir çalışmada uzmanlar, bu ilacı alan insanların daha az telaşlı hissettiklerini söylüyor. Telaş, kaygı ve stres üzere semptomlar azaldıkça melankolik ruh halinin de buna bağlı olarak bir nebze de olsa düzeldiği söz ediliyor. Araştırmada, depresyon yahut yaygın anksiyete bozukluğu için tam olarak teşhis kriterlerini karşılamasa da orta şiddette semptom gösteren bireylere, SSRI (paxil, lexapro gibi) ya da SNRI (serotonin-norepinefrin geri alım inhibitörleri- cymbalta, savella gibi) türündeki antidepresanların reçete edilmesinin uygun olduğu belirtiliyor.
Bunun yanında anksiyetenin, fiziksel semptomlarının tedavisi için kalp hastalıklarında kullanılan beta blokerlar (propranolol, atenolol gibi) da verilebiliyor. Ancak uzmanlara bakılırsa genellikte anksiyete için kullanılan ilaçlar, başta da açıklandıği üzere kalıcı tahliller sunmuyor. Daha kalıcı sonuçlar için psikoterapistlerin ve psikiyatrların, terapi seanslarını tavsiye ettiğini söyleyebiliriz. Bilhassa bilişsel davranışçı terapi hallerinin, bu alanda uygun sonuçlar verdiği tabir edilebilir.
Kişiler bu terapi yoluyla daha farklı bir düşünce, davranış ve harekete geçme modeli öğrenebiliyor. Üstüne basa basa söylemek gerekirse, bu mevzuyla ilgili yardım almak için kesinlikle bir uzmanla görüşmek koşul. Bir profesyonelin yönlendirmesi olmadan hiç kimse başına göre antidepresan kullanmamalıdır.
Ancak bu his ellerinde olan bir şey olmadığı için onu denetim de edemezler. Pekala bu psikolojik rahatsızlığın sempatik hudut sistemine (ne olduğunu aşağıda ayrıntılıca anlatıyorum) yaptığı tesir nedir? Yaygın görülen anksiteye bozukluğu çeşitleri nelerdir? Uzmanlara bakılırsa ilaç tedavisi mi, yoksa farklı terapi formları mi tercih edilmeli? Bu yazımızda bu soruların cevaplarını veriyoruz.
Anksiyete bozuklukları yetişkinlerin yaklaşık olarak %30’unu hayatlarının bir devrinde etkileyebilir.
Anksiyete bozukluğuna sahip şahıslar, gündelik hayatlarında denetim edemedikleri ve birden fazla vakit gerçekçi olmayan tasalar yaşıyor. Yani bir nevi kuruntu üzere. Ayrıyeten kaygılandıkları şeyler de birden farklı bahisler olabiliyor. Birebir anda biroldukca şeyin gerilimini üzerlerinde hissedebiliyorlar.
örneğin ABD’de adamların %5’ine kıyasla bayanların %8’inin, ömürlerinin bir evresinde bu durumla daha sık karşılaştıkları görülüyor. Aslında bu durum genetik, şahsi ömür tecrübeleri (örneğin sevilen birinin kaybı üzere travmatik bir durum yaşamayı örnek verebiliriz), kişilik özellikleri ve beyin yapısı üzere faktörlerden kaynaklanabiliyor.
Anksiyetedeki en değerli durum, bireyin gelecekte yaşanabilecek bir hadise kaynaklı endişe duyması. Yani bunu deneyimleyenler için olmayan bir şeyin sancısını çekiyorlar da diyebiliriz. örneğin yaygın anksiyete bozukluğunda, kişinin duyduğu dert, günlük hayatını aksatır. Şöyle ki kişi çok gergin olma durumundan dolayı çabucak yorulabilir ve konsantre olmakta kuvvetlik çekebilir. Daima üstündeki sorumlulukları düşünür ve bunları yerine getiremeyeceğinden korkar. Misal; kişi en ufak bir tamir, tadilat işini bile aylar evvelce düşünmeye başlayabilir.
Bir öbür dert bozukluğu çeşidi ise panik ataktır.
Buradaki en temel semptom, fizikî ve ruhsal olarak hissedilen ağır stresin bir anda atak halinde ortaya çıkması. Bu panik durumunda, kalp çarpıntısı, çok terleme-titreme, nefes darlığı, boğuluyormuş üzere hissetme, göğüs sıkışması, baş dönmesi, baygınlık, bedende bir yerin uyuşması, bir anda sıcak basması, mide bulantısı, denetimi kaybetmiş hissetme, mevt korkusu üzere belirtiler ortaya çıkabilir.
Bu durumu şiddetli yaşayanlarda kalp krizi riski de görülebilir. Genelde 20-24’lü yaşlarda ortaya çıkan bir hastalıktır. Bu ataklar, bir sebepten ortaya çıkabildikleri gibi, sebepsizce de oluşabilir.
Bir başka anksiyete çeşidi olan fobilere de değinelim.
Burada belli bir nesniçin, durumdan yahut aktiflikten çok derecede dehşet duyulması kelam konusudur. Üstelik bu dehşet daimdir, o denli kolay geçmez. Uzmanlar daima şunu söyler: ”Bu durumdan muzdarip hastalar, yaşadıkları fobinin farkındadır lakin üstesinden gelme konusunda başarılı değildir”.
Bu niçinle o korkulan şeyden çok bir kaçınma hali vardır. Misal klostrofobiyi düşünün, bu kapalı yerde kalma kaygısıdır.
Film: Panik Odası
Hatta Panik Odası sinemasında, Jodie Foster bu biçimde bir durumu yaşayan birini canlandırıyordu. O yüzden onun için, evine giren hırsızlardan kaçarken, panik odası üzere kapalı bir yerde kalmak çok zordu. Ki Foster’ın canlandırdığı karakter, ekstrem bir durum deneyimlediği için buna mecbur kalıyordu ve endişelerinin üstesinden geliyordu, o başka.
Aslında klostrofobi üzere bir fobi olan agorafobi de anksiyete bozukluklarına örnek verilebilir. Çünkü agorafobi de kaçıp gitmenin zor olduğu yerlerde kalma kaygısıdır. Bu bireyler, toplu taşıma kullanmaktan korkabiliyor; örneğin ”ya ineceğim durakta inemezsem” üzere dehşetlerden ötürü.
Açık alanlar ve kalabalıklar da bu bireyler için birer tehdit zira onca insanın içinden sıyrılıp o ortamı terk etmek, onlara çok güç gelebilir. Kişi örneğin tek başına dışarı çıkmak istemez, muhakkak yanında birisi olsun ister. Bunu deneyimleyen birey, tedavi edilmezse evinden dışarıya adım bile atamayacak duruma gelebilir.
Sosyal fobi olarak bildiğimiz toplumsal anksiyete ise toplumsallaşmaktan korkmak, çekinmek demektir. Kişi, toplum ortasında dışlanacağı, ezileceği ve reddedileceği fikri ortasında olduğu için kabuğuna çekilebilir. Misal topluluk önünde konuşma, yeni beşerlerle tanışma bu insanlar için önemli stres kaynağı olabiliyor.
Ayrılık derdine baktığımızda ise birey, bağlılık duyduğu beşerden ayrılma konusu aklına geldiğinde, çok bir endişe içine girebilir. Aslında ayrılık kelam konusu olmasa bile kişi bu ihtimalden bile yüksek seviyede endişe duyar diyebiliriz. Genelde bu iki durumun, altı ay boyunca deneyimlenebilen anksiyete çeşitleri olduğunu söyleyebiliriz.
Ayrıca toplumda görülme sıklığına baktığımızda, yetişkinlerin %2-3’ünde panik atak, %8-12’sinde rastgele bir fobi, %7’sinde toplumsal fobi, %13’ünde agorafobi, %2’sinde yaygın anksiyete, %1-2’sinde ayrılık derdi olduğu bilgisini eklemeden geçmeyelim.
Anksiyetede görülen kaygı, aciliyet içeren bir his. Bu niçinle sempatik hudut sistemindeki savaş ve kaç dürtüsünü tetikliyor. Bu da bir tehlikeden ”ya kaçınırsın ya da kalıp savaşırsın” demek oluyor. bu biçimde bu biçimde bir durumda sempatik hudut sistemi tam olarak nasıl tepki veriyor?
Sempatik hudut sistemini, otonom hudut sisteminin (istemsiz yapılan hareketleri düzenleyen sistem) bir modülü üzere düşünebilirsiniz. Kalp atış suratının, kan basıncının, sindirimin, ne kadar sık tuvalete çıkıldığının veya terlendiğinin kontrolü burada, yani otonom sistemdedir. Sempatik sisteme bakıldığında, tehlikeli durumlara karşılık vermede değerli bir rol oynadığını söyleyebiliriz.
Şöyle ki örneğin bedeniniz, o an inançta hissetmedi diyelim, bu biçimde bu sistem devreye girerek misal kalp atışınızı hızlandırabilir. Yahut bedeninizin oksijene gereksinim duyan bölgelerine daha fazla kan gönderir ki o tehlikeden çıkabilesiniz.
Sözün özü; bu sistem, tekinsiz durumlarda otonom hudut sisteminin sebep olduğu hareketleri ortaya çıkarır ve bu biçimdece sizi inançlı alana geri çekmeye çalışır. bu biçimde bir durumda bedeninizde fizyolojik olarak biroldukca semptom birebir anda belirebilir. İşte anksiyete de bu sistemi büsbütün bu biçimde devreye sokar. Bir anda bir husus hakkında çok gerilim duyduğunuzda, velev ki aniden tuvalet muhtaçlığı hissediyorsanız niçini işte bu sistemin aktive olması.
Yani bu sıkıntıyı, vücudunuz sizi rahatlatmaya çalışıyor üzere anlayabilirsiniz. Lakin şunu da eklemek gerekiyor; anksiyete bozuklukları, sempatik hudut sisteminize yeterli gelmez. Zira bedeniniz daima bir tepki içerisine girip sizi o ruh halinden kurtarmaya çalışacağı için metabolizma sıkıntıları baş gösterebilir. Örneğin obezite… Kişi çok gerilim altındayken birdenbire acıktığını hissederek farkında olmadan hayli yiyebilir.
Antidepresanlar, aslında anksiyete sorunu için kısa süreli çözümlerdir.
Antidepresanlar, kaygı bozukluğunu tedavi ederken serotonin (mutluluk hormonu diyebiliriz sıradançe) dışında norepinefrin (savaş-kaç reaksiyonuna karşılık oluşturuyor) gibi beyindeki kimyasallar (nörotransmitterler) üzerinde çalışıyor. Yani bu ilaçları aldığınızda bu hormonların ölçüsü artıyor. bu biçimdece gerilime verilen reaksiyonun düzenlenmesi için gereksinim olan kimyasalların üretimi artıyor diyebiliriz. Bu ilaçların tesirini göstermesi, genelde bir ay kadar sürüyor.
örneğin sertralin (seçici serotonin geri alım inhibitörü- SSRI), tasayı azaltan ilaçlardan biri. Fakat evvel azaltıyormuş üzere görünüp sonrasındasında depresif belirtilerin ortaya çıkmasına niye olabiliyor. Birleşik Krallık’ta yapılan bir çalışmada, bir kümenin 6 haftalık antidepresan kullanması inceleniyor. Depresyon üzerinde hiç bir tesiri olmadığı görülse de bu 6 haftalık süreçte korkuda yüksek derecede azalma gözlemleniyor.
Hatta bir daha diğer bir çalışmada uzmanlar, bu ilacı alan insanların daha az telaşlı hissettiklerini söylüyor. Telaş, kaygı ve stres üzere semptomlar azaldıkça melankolik ruh halinin de buna bağlı olarak bir nebze de olsa düzeldiği söz ediliyor. Araştırmada, depresyon yahut yaygın anksiyete bozukluğu için tam olarak teşhis kriterlerini karşılamasa da orta şiddette semptom gösteren bireylere, SSRI (paxil, lexapro gibi) ya da SNRI (serotonin-norepinefrin geri alım inhibitörleri- cymbalta, savella gibi) türündeki antidepresanların reçete edilmesinin uygun olduğu belirtiliyor.
Bunun yanında anksiyetenin, fiziksel semptomlarının tedavisi için kalp hastalıklarında kullanılan beta blokerlar (propranolol, atenolol gibi) da verilebiliyor. Ancak uzmanlara bakılırsa genellikte anksiyete için kullanılan ilaçlar, başta da açıklandıği üzere kalıcı tahliller sunmuyor. Daha kalıcı sonuçlar için psikoterapistlerin ve psikiyatrların, terapi seanslarını tavsiye ettiğini söyleyebiliriz. Bilhassa bilişsel davranışçı terapi hallerinin, bu alanda uygun sonuçlar verdiği tabir edilebilir.
Kişiler bu terapi yoluyla daha farklı bir düşünce, davranış ve harekete geçme modeli öğrenebiliyor. Üstüne basa basa söylemek gerekirse, bu mevzuyla ilgili yardım almak için kesinlikle bir uzmanla görüşmek koşul. Bir profesyonelin yönlendirmesi olmadan hiç kimse başına göre antidepresan kullanmamalıdır.
- Kaynaklar: Psychiatry Org, Psych Central, Medical News Today, My Cleve And Clinic, Journals of Neurophysiology, Good Rx, Taylor & Francis
- Görsel Kaynakları: Medical News Today, Inc. Magazine, Psychiatric Times, Greatist, ABC, TED Ideas, Pulse Clinic, Times of India, Metro, Healthline