arkamikontrolet
New member
Bizim üzere düşünmeyen, davranışlarımızın, fikirlerimizin ve kendimize hak gördüğümüz özgürlüklerin karşısında duran insanlardan hiç birimiz hoşlanmayız. Hatta bu ‘hoşlanmama’ durumu, bir bağlantı kelam konusu olduğunda öfkeye ve nefrete dönüşüp kolaylıkla bir hengame gereci haline bile gelir.
Gündelik hayatta daha pasif biçimde hissedilen bu tesirler, iş toplumsal medyaya geldiğinde farklı bir boyuta ulaştı. Eminim herkes en az bir defa toplumsal medyada kendi üzere düşünmeyen biriyle hararetli bir tartışmaya kapılmış, öfkelenmiş, tweet atarken elleri titreye titreye tuşlara basmıştır.
Peki bizi bu kadar kızdırıp birbirimize düşüren, tahammülsüz hale getiren şey ne? Yakından bakalım.
Olan biteni daha yeterli anlayabilmek için iki konuğumuz var; Cin Ali ve Cin Ayşe
Bu iki kişi birbirlerini tanımıyorlar. Hayatta pek ortak noktaları olduğu da söylenemez. Ama toplumsal medya bu hususta epeyce kuvvetli; bir biçimde kendilerini Twitter’da bir husus hakkında ‘konuşurken’ buluyorlar. Hakkında konuştukları şey rastgele bir husus olabilir. Haydi biz buna mesele mevzunun ne olduğu olmadığı için ‘avokado yemek’ diyelim.
Cin Ali ve Cin Ayşe’nin bu mânâsız ve bir yere varmayan tartışmasının psikolojide fazlaca tesirli bir açıklaması var.
Bir çocuğa bir şeyi yapmaması gerektiğini dediğinizde inatla yaptığına şahit olmuşsunuzdur. Bir dostunuza yanlış yaptığı bir mevzuda yardım edebileceğinizi dediğinizde ‘gerek yok, ben yapabilirim’ karşılığı almış olabilirsiniz…
İşte tüm bu davranışların sebebini açıklayan ‘reaktans’ isimli bir durum var. ‘Psikolojik Tepkisellik Kuramı’ olarak da anılan bu kurama nazaran, bir insan kendi özgürlüklerinin kısıtlanacağına inandığı bir yasakla ya da ima içeren sözlerle karşılaştığında, o davranışı ‘inatla yapma’ ve özgürlüğünü eline geri alma, elinde tutma eğilimi ortasında oluyor. Bunu yaparken de agresif bir tavır sergiliyor.
bahsetmiş olduğumiz bu yasak ya da bir yasağa yönelik ima içeren tabirler, bireylerde öfke ve nefret hisleri oluşturuyor. Rastgele bir kişi, bir teklif, kurallar ya da düzenlemeler, insanlarda bu yansıyı oluşturabiliyor.
Oluşan reaksiyon o denli içgüdüsel, kuvvetli ve gerçek ki, yürütülen kimi araştırmalarda şahısların bu anlarda kalp atış suratlarının değiştiği, fizikî olarak da öfkenin ve nefretin insan bedenine yansıdığı tespit edilmiş.
Cin Ali ve Cin Ayşe’ye dönüp bu durumu uyarlayalım ve neyin yanlış gittiğini bulalım;
Çözümü yok mu bunun, bu biçimde birbirimizi yiyip duracak mıyız?
İnanmazsınız ancak bu durumun epey kolay bir tahlili var. Sözlerimizi düzeltmek. Nasıl diyenler için bu hususta yürütülmüş bir araştırmayı özetlemek gerekirse özetliyorum;
Sokaktan geçen insanlara evvel ‘bir anketimiz var, hayli sıradan, yalnızca 5-8 dakikanızı alacak, haydi katılın.’ üzere bir yaklaşımla gitmişler ve iştirak %70 olmuş. Akabinde ‘katılmak ya da katılmamak sizin sonucunız fakat bir anketimiz var, 5-8 dakikanızı alacak, katılmak ister misiniz?’ diye sormuşlar. İştirak oranı bu sözler eklendikten daha sonra %90’ın üstüne çıkmış.
Yani hayli sıradan bir teklif esnasında bile bir şahsa seçme, davranma özgürlüğünün onun elinde olduğu tabir edildiğinde, olumlu tesir gözlemleniyor.
Çözüm susmak, konuşmamak, fikirlerimizi söz etmemek değil; özgürce söz ederken bunu her insanın de özgürce yapabileceği, hakaretler, nefret ve öfke içermeyen bir dille yapmaya devam etmekte.
aslına bakarsan ifade özgürlüğü de aslında tam olarak bu. İstediğimiz her şeyi düşünme, lisana getirme hakkımız var. Fakat yasaklandıkça, kısıtlandıkça, tehdit altında bırakıldıkça, ne yazık ki bu durum olumlu bir tesirden hayli negatif bir tesir bırakıyor…
özetlemek gerekirse, bizim üzere düşünmeyen herkesten nefret etme eğilimindeyiz zira kanılarını ve davranışlarını kendi özgürlüklerimize tehdit olarak görüyoruz. Lakin bu bu biçimde olmak zorunda değil. her insanın kendi fikirleri ve davranışlarıyla var olabileceğini kabul etmek, o kadar da güç olmamalı…
Kaynaklar: 1. Understanding Psychological Reactance, 2. Persuasion and Psychological Reactance: the Effects of Explicit, High-Controlling Language, 3. Persuasive Storytelling by Hate Groups Online: Examining Its Effects on Adolescents, 4. Characterizing Reactance in Communication Research: A Review of Conceptual and Operational Approaches, 5. From Reactance to Political Belief Accuracy: Evaluating Citizens’ Response to Media Censorship and Bias
Gündelik hayatta daha pasif biçimde hissedilen bu tesirler, iş toplumsal medyaya geldiğinde farklı bir boyuta ulaştı. Eminim herkes en az bir defa toplumsal medyada kendi üzere düşünmeyen biriyle hararetli bir tartışmaya kapılmış, öfkelenmiş, tweet atarken elleri titreye titreye tuşlara basmıştır.
Peki bizi bu kadar kızdırıp birbirimize düşüren, tahammülsüz hale getiren şey ne? Yakından bakalım.
Olan biteni daha yeterli anlayabilmek için iki konuğumuz var; Cin Ali ve Cin Ayşe
Bu iki kişi birbirlerini tanımıyorlar. Hayatta pek ortak noktaları olduğu da söylenemez. Ama toplumsal medya bu hususta epeyce kuvvetli; bir biçimde kendilerini Twitter’da bir husus hakkında ‘konuşurken’ buluyorlar. Hakkında konuştukları şey rastgele bir husus olabilir. Haydi biz buna mesele mevzunun ne olduğu olmadığı için ‘avokado yemek’ diyelim.
- Cin Ali, kendinden emin bir biçimde ”Avokado yemek saçmalık. Avokado yemek ve satmak yasaklanmalı” diyor.
- Cin Ayşe buna epeyce sonlanıyor zira avokado yemeyi fazlaca seviyor. Çabucak yanıt veriyor; ”Asıl avokado yememek saçmalık. Erkenden ölmek istemiyorsan avokado yemen gerek fakat sen ne bilirsin. Kes sesini, konuşma!”
- Cin Ayşe, avokado yeme özgürlüğüne tehdit olarak gördüğü bu konuşmalar yüzünden epey öfkeleniyor. Zira bu açık biçimde şahsi özgürlüklerine ve fikirlerine bir hücum.
- Cin Ali ise avokadonun insan sıhhatine o kadar da faydalı olmadığına; avokado ticaretinin ekolojik istikrara ziyan verdiğine dair bir şeyler öğrenmiş ve kendince haklı sebepleri var. Gelen bu yansılara o da sonlanıyor.
Cin Ali ve Cin Ayşe’nin bu mânâsız ve bir yere varmayan tartışmasının psikolojide fazlaca tesirli bir açıklaması var.
Bir çocuğa bir şeyi yapmaması gerektiğini dediğinizde inatla yaptığına şahit olmuşsunuzdur. Bir dostunuza yanlış yaptığı bir mevzuda yardım edebileceğinizi dediğinizde ‘gerek yok, ben yapabilirim’ karşılığı almış olabilirsiniz…
İşte tüm bu davranışların sebebini açıklayan ‘reaktans’ isimli bir durum var. ‘Psikolojik Tepkisellik Kuramı’ olarak da anılan bu kurama nazaran, bir insan kendi özgürlüklerinin kısıtlanacağına inandığı bir yasakla ya da ima içeren sözlerle karşılaştığında, o davranışı ‘inatla yapma’ ve özgürlüğünü eline geri alma, elinde tutma eğilimi ortasında oluyor. Bunu yaparken de agresif bir tavır sergiliyor.
bahsetmiş olduğumiz bu yasak ya da bir yasağa yönelik ima içeren tabirler, bireylerde öfke ve nefret hisleri oluşturuyor. Rastgele bir kişi, bir teklif, kurallar ya da düzenlemeler, insanlarda bu yansıyı oluşturabiliyor.
Oluşan reaksiyon o denli içgüdüsel, kuvvetli ve gerçek ki, yürütülen kimi araştırmalarda şahısların bu anlarda kalp atış suratlarının değiştiği, fizikî olarak da öfkenin ve nefretin insan bedenine yansıdığı tespit edilmiş.
Cin Ali ve Cin Ayşe’ye dönüp bu durumu uyarlayalım ve neyin yanlış gittiğini bulalım;
- Cin Ali, avokado yemek yasaklanmalı dediğinde, Cin Ayşe bunu özgürlüğüne büyük bir tehdit olarak görüyor. Hâl bu biçimde olunca öfkeleniyor, Cin Ali’ye karşı nefret hissediyor.
- Cin Ayşe’nin verdiği karşılık ve ‘boş konuşma’ üzere tabirler de Cin Ali’yi kızdırıyor zira o da kendince tabir özgürlüğünü kullanıyor ve biri ona ‘konuşma’ diyerek onun davranışını kısıtlayıp özgürlüğüne müdahale ediyor. Haliyle o da öfkeleniyor.
Çözümü yok mu bunun, bu biçimde birbirimizi yiyip duracak mıyız?
İnanmazsınız ancak bu durumun epey kolay bir tahlili var. Sözlerimizi düzeltmek. Nasıl diyenler için bu hususta yürütülmüş bir araştırmayı özetlemek gerekirse özetliyorum;
Sokaktan geçen insanlara evvel ‘bir anketimiz var, hayli sıradan, yalnızca 5-8 dakikanızı alacak, haydi katılın.’ üzere bir yaklaşımla gitmişler ve iştirak %70 olmuş. Akabinde ‘katılmak ya da katılmamak sizin sonucunız fakat bir anketimiz var, 5-8 dakikanızı alacak, katılmak ister misiniz?’ diye sormuşlar. İştirak oranı bu sözler eklendikten daha sonra %90’ın üstüne çıkmış.
Yani hayli sıradan bir teklif esnasında bile bir şahsa seçme, davranma özgürlüğünün onun elinde olduğu tabir edildiğinde, olumlu tesir gözlemleniyor.
Çözüm susmak, konuşmamak, fikirlerimizi söz etmemek değil; özgürce söz ederken bunu her insanın de özgürce yapabileceği, hakaretler, nefret ve öfke içermeyen bir dille yapmaya devam etmekte.
aslına bakarsan ifade özgürlüğü de aslında tam olarak bu. İstediğimiz her şeyi düşünme, lisana getirme hakkımız var. Fakat yasaklandıkça, kısıtlandıkça, tehdit altında bırakıldıkça, ne yazık ki bu durum olumlu bir tesirden hayli negatif bir tesir bırakıyor…
özetlemek gerekirse, bizim üzere düşünmeyen herkesten nefret etme eğilimindeyiz zira kanılarını ve davranışlarını kendi özgürlüklerimize tehdit olarak görüyoruz. Lakin bu bu biçimde olmak zorunda değil. her insanın kendi fikirleri ve davranışlarıyla var olabileceğini kabul etmek, o kadar da güç olmamalı…
Kaynaklar: 1. Understanding Psychological Reactance, 2. Persuasion and Psychological Reactance: the Effects of Explicit, High-Controlling Language, 3. Persuasive Storytelling by Hate Groups Online: Examining Its Effects on Adolescents, 4. Characterizing Reactance in Communication Research: A Review of Conceptual and Operational Approaches, 5. From Reactance to Political Belief Accuracy: Evaluating Citizens’ Response to Media Censorship and Bias