arkamikontrolet
New member
Dünya üzerinde konuşulan tek bir lisan olduğunu düşünün. Fakat o denli ‘İngilizce dünya dili’ ‘Çince olsun bence’ üzere değil; en başından itibaren tüm insanlık tek bir ortak lisan geliştirseydi nasıl olurdu?
Sahi, niye o denli olmamış ki? Bir canlı çeşidi, her kaygısını anlatmak için ufacık aralıklarda bile niçin ve nasıl yüzlerce lisan oluşturmuş? Bir kent kadar alanda yaşayan topluluklar bile nasıl olmuş da birbirinden farklı lisanlar geliştirmiş? Şayet bu sorunun karşılığını merak ettiyseniz, yalnız değilsiniz. Gelin tüm muhtemel yanıtlara bakalım… Fakat karşılıklara geçmedilk evvel belirtmekte yarar var; bu sorunun net ve tek bir karşılığı yok…
Yağmur yağışının ölçüsü, dağlar, okyanuslar… Tabiat lisan geliştirmemizde baskın bir rol oynamış üzere görünüyor
Şunu önden söyleyelim; lisanların sayısının bu kadar fazla olması kadar dikkat cazip olan bir öteki şey dil sayısının kimi bölgelerde epeyce azken kimi bölgelerde çok ağır olması. Örneğin Nijerya, Papua Yeni Gine ve Endonezya dünya üzerinde konuşulan tüm lisanların %29’una konut sahipliği yapıyor. Tropikal iklime sahip bölgelerde, lisanların çeşitliliği de daha fazla üzere görünüyor.
İşte bu datalar lisanların çeşitlenmesi noktasında akla birinci vakit içinderda iklim ve coğrafyayı getiriyor.
En sıradanten başlayalım; dağlarla bölünen bir coğrafyada, o dağların iki yakasında yaşayan şahısların birbirleriyle etkileşime girme ihtimallerinin neredeyse olmadığını düşünürsek, farklı lisanlar geliştirmiş olma ihtimalleri devasa yükseklikte. Birebir biçimde, okyanuslarla ya da denizlerle bölünen toprak kesimlerinin iki yakasında yaşayan beşerler da haliyle farklı lisanlar oluşturmuş olabilirler.
Ancak tabiatın lisan üstündeki tesiri bununla hudutlu değil. Ayrıyeten bölgenin aldığı yağış ölçüsü; ötürüsıyla beslenme, göç üzere davranışlar ve o bölgede yaşayan insan sayısının değişmesi üzere durumlar da lisan sayısını etkiliyor. Bu bahiste yürütülen bir araştırma da yağış ölçüsünün lisan dağılımını etkilediğini gösteriyor.
Buraya kadar her şey yolunda. Pekala ne bir dağ ile bölünen ne de bir okyanusla birbirinden ayrılan iki fazlaca yakın bölgede nasıl oluyor da farklı lisanlar oluşabiliyor?
Burada devreye lisanların sosyokültürel yapıdan etkilenmiş olmaları durumu giriyor. Küçük kümeler halinde yaşayan toplumlar kendi küçük kümeleri içinde bir bağlantı lisanı oluşturmuş, bu lisanı kendi topluluklarını başka topluluklardan ayırmak için de kullanmış olabilirler.
Şöyle düşünün; birkaç düzine kişiden oluşan ilkel bir toplumda öncelik avlanma ve beslenme. Büyük bir av yakaladıklarında birbirlerine uzaklardan seslenmek zorunda kalabilirler. bu biçimde bir senaryoda öbür ‘rakiplerden’ ayrışmak için sırf kendi kümelerinin anlayacağı seslenişler, sözler geliştirmiş olabilirler.
Ayrıca giderek kalabalıklaşan toplumlarda bir süre daha sonra bir ‘bölünme’ eğilimi gösterilebilir. Bu da bölünen toplumlarda sözlerin vakit içinde değişip yeni bir bağlantı lisanı geliştirilmesi ile sonuçlanabilir. Ya da bir lisan konuşulduğu aralık büyüdükçe değişebilir, vakit içinde kendi bölgesinde yepisyeni bir lisan haline gelen bölünmüş lisanlara ayrılabilir.
Savaşlar, dinler ve daha fazla ‘sosyal konu da’ lisanların çoğalmasını etkilemiş olabilir
Savaşlarla yapısı değişen toplumlar, mecburî göçler, istilalar üzere durumların da lisanların çeşitlenmesinde etkisinin olabileceği düşünülüyor. Daha geniş alana yayılan ve vakit içinde bağları kopan toplumların lisanlarının farklılaşması buna örnek verilebilir. hem de dinlerin de toplum yapısının bir hayli tarafının etkilemiş olabileceği üzere lisan noktasında da bir tesir yaratmış olabileceği söz ediliyor.
bu biçimdesine esaslı ve tesiri büyük bir mevzuyu tek bir niçinle açıklamaya çalışmak aslına bakarsanız kulağa hayli yanlışsız gelmiyor
Diller sabit yapılar değil. Günümüz Türkçesiyle Göktürk Türkçesine bakalım mesela… Misal sözlere ve sözlere karşın ne kadar büyük farklılıklar olduğunu görürüz. Haliyle farklı etkileşimler, farklı olaylar ve ‘ihtiyaç alanları’ dahilinde farklı lisanların, sözlerin oluşmasının birden epeyce niçininin olması epey mümkün.
bir daha de bu mevzuyu araştıran bilim insanları ve araştırmacılar, insanlık tarihi için hayati kıymet taşıyan başlıklardan biri olan lisanların ortaya çıkışı ve evrimi konusunda daha fazla şey öğrenmemiz gerektiği noktasında hemfikir. Daha fazla araştırma yapıldıkça da, yeni bilgilerle bu mevzu aydınlanmaya devam edecek.
Kaynaklar: BioScience, The Royal Society Publishing, The Conversation
Sahi, niye o denli olmamış ki? Bir canlı çeşidi, her kaygısını anlatmak için ufacık aralıklarda bile niçin ve nasıl yüzlerce lisan oluşturmuş? Bir kent kadar alanda yaşayan topluluklar bile nasıl olmuş da birbirinden farklı lisanlar geliştirmiş? Şayet bu sorunun karşılığını merak ettiyseniz, yalnız değilsiniz. Gelin tüm muhtemel yanıtlara bakalım… Fakat karşılıklara geçmedilk evvel belirtmekte yarar var; bu sorunun net ve tek bir karşılığı yok…
Yağmur yağışının ölçüsü, dağlar, okyanuslar… Tabiat lisan geliştirmemizde baskın bir rol oynamış üzere görünüyor
Şunu önden söyleyelim; lisanların sayısının bu kadar fazla olması kadar dikkat cazip olan bir öteki şey dil sayısının kimi bölgelerde epeyce azken kimi bölgelerde çok ağır olması. Örneğin Nijerya, Papua Yeni Gine ve Endonezya dünya üzerinde konuşulan tüm lisanların %29’una konut sahipliği yapıyor. Tropikal iklime sahip bölgelerde, lisanların çeşitliliği de daha fazla üzere görünüyor.
İşte bu datalar lisanların çeşitlenmesi noktasında akla birinci vakit içinderda iklim ve coğrafyayı getiriyor.
En sıradanten başlayalım; dağlarla bölünen bir coğrafyada, o dağların iki yakasında yaşayan şahısların birbirleriyle etkileşime girme ihtimallerinin neredeyse olmadığını düşünürsek, farklı lisanlar geliştirmiş olma ihtimalleri devasa yükseklikte. Birebir biçimde, okyanuslarla ya da denizlerle bölünen toprak kesimlerinin iki yakasında yaşayan beşerler da haliyle farklı lisanlar oluşturmuş olabilirler.
Ancak tabiatın lisan üstündeki tesiri bununla hudutlu değil. Ayrıyeten bölgenin aldığı yağış ölçüsü; ötürüsıyla beslenme, göç üzere davranışlar ve o bölgede yaşayan insan sayısının değişmesi üzere durumlar da lisan sayısını etkiliyor. Bu bahiste yürütülen bir araştırma da yağış ölçüsünün lisan dağılımını etkilediğini gösteriyor.
Buraya kadar her şey yolunda. Pekala ne bir dağ ile bölünen ne de bir okyanusla birbirinden ayrılan iki fazlaca yakın bölgede nasıl oluyor da farklı lisanlar oluşabiliyor?
Burada devreye lisanların sosyokültürel yapıdan etkilenmiş olmaları durumu giriyor. Küçük kümeler halinde yaşayan toplumlar kendi küçük kümeleri içinde bir bağlantı lisanı oluşturmuş, bu lisanı kendi topluluklarını başka topluluklardan ayırmak için de kullanmış olabilirler.
Şöyle düşünün; birkaç düzine kişiden oluşan ilkel bir toplumda öncelik avlanma ve beslenme. Büyük bir av yakaladıklarında birbirlerine uzaklardan seslenmek zorunda kalabilirler. bu biçimde bir senaryoda öbür ‘rakiplerden’ ayrışmak için sırf kendi kümelerinin anlayacağı seslenişler, sözler geliştirmiş olabilirler.
Ayrıca giderek kalabalıklaşan toplumlarda bir süre daha sonra bir ‘bölünme’ eğilimi gösterilebilir. Bu da bölünen toplumlarda sözlerin vakit içinde değişip yeni bir bağlantı lisanı geliştirilmesi ile sonuçlanabilir. Ya da bir lisan konuşulduğu aralık büyüdükçe değişebilir, vakit içinde kendi bölgesinde yepisyeni bir lisan haline gelen bölünmüş lisanlara ayrılabilir.
Savaşlar, dinler ve daha fazla ‘sosyal konu da’ lisanların çoğalmasını etkilemiş olabilir
Savaşlarla yapısı değişen toplumlar, mecburî göçler, istilalar üzere durumların da lisanların çeşitlenmesinde etkisinin olabileceği düşünülüyor. Daha geniş alana yayılan ve vakit içinde bağları kopan toplumların lisanlarının farklılaşması buna örnek verilebilir. hem de dinlerin de toplum yapısının bir hayli tarafının etkilemiş olabileceği üzere lisan noktasında da bir tesir yaratmış olabileceği söz ediliyor.
bu biçimdesine esaslı ve tesiri büyük bir mevzuyu tek bir niçinle açıklamaya çalışmak aslına bakarsanız kulağa hayli yanlışsız gelmiyor
Diller sabit yapılar değil. Günümüz Türkçesiyle Göktürk Türkçesine bakalım mesela… Misal sözlere ve sözlere karşın ne kadar büyük farklılıklar olduğunu görürüz. Haliyle farklı etkileşimler, farklı olaylar ve ‘ihtiyaç alanları’ dahilinde farklı lisanların, sözlerin oluşmasının birden epeyce niçininin olması epey mümkün.
bir daha de bu mevzuyu araştıran bilim insanları ve araştırmacılar, insanlık tarihi için hayati kıymet taşıyan başlıklardan biri olan lisanların ortaya çıkışı ve evrimi konusunda daha fazla şey öğrenmemiz gerektiği noktasında hemfikir. Daha fazla araştırma yapıldıkça da, yeni bilgilerle bu mevzu aydınlanmaya devam edecek.
Kaynaklar: BioScience, The Royal Society Publishing, The Conversation