arkamikontrolet
New member
Bilimsel deneyler pek karmaşık süreçlerdir. Bir husus üzerinde yapılan çalışmalar sırasında apayrı bir şey keşfedebilirsiniz. İvan Pavlov’un yaptığı da tam olarak buydu. Rus bilim insanı aslında sindirim sistemi üzerine çalışmalar yapıyordu lakin bu çalışmalar sırasında üzerinde deney yaptığı köpeklerde gayet farklı bir durum keşfetti. Klasik şartlanma olarak isimlendirilen bu ruhsal gerçeği hepimiz Pavlov’un köpeği olarak biliyoruz.
Pavlov’un köpeği deneyleri sırasında görüldü ki bu hayvanlar evvel çalışanların ayak sesine, çabucak sonrasında da özel olarak onlara sunulan zil sesi uyarıcılarına salya akıtarak reaksiyon gösteriyorlardı. Zira ayak sesi ve zil sesi demek, yemek vaktinin gelmesi demekti. Bu durumun insanlarda da geçerli olması ise psikoloji biliminde yeni bir devrin kapılarını açtı. Pavlov’un köpeği deneyleri ve klasik şartlanma nedir gelin biraz yakından bakalım.
Sindirim sistemi üzerine çalışan bir bilim insanı: İvan Pavlov kimdir?
1849 – 1936 yılları içinde hayatış olan İvan Petroviç Pavlov, Ryazan İlahiyat Yüksek Okulu’nda temel eğitimini aldıktan daha sonra Askeri Tıp Akademisine girdi. Burada fizyoloji alanında uzmanlaştı ancak bir yandan da tabiat bilimleri başta olmak üzere bir hayli farklı husus hakkında da eğitim alıyordu. Bu süreçte insan refleksleri üzerine kıymetli çalışmalar yaptı.
Artık bir uzman olan Pavlov, kendine bir laboratuvar açtı. Çalışmalarındaki başarısı niçiniyle bilim dünyasında öne çıktı ve Nobel Ödülleri’nin kurucusu olan Alfred Nobel başta olmak üzere bir hayli değerli isimden dayanak aldı. Bu dayanaklar ile yaptığı sindirim sistemi çalışmaları yardımıyla 1904 yılında Nobel Fizyoloji/Tıp Ödülü’ne layık görüldü. Ödül merasiminde yaptığı konuşma ise onun çalışmalarının fazlaca daha farklı bir boyutu olduğunu tüm dünyaya gösterdi.
“Canlıların en temel ve en kuvvetli içgüdüsü yiyecek bulmaktır.”
Nobel mükafatını almak için sahneye çıkan İvan Pavlov, konuşmasına hiç de beklenmedik bir biçimde başladı. Ona nazaran tüm canlıların en temel ve en kuvvetli içgüdüsü yiyecek bulmaktı. Koşullu refleks ve şartsız refleks üzere kavramlardan bahsetti. Çünkü Pavlov, deneyleri sırasında üzerinde çalıştığı köpeklerin çabucak hemen et verilmemesine karşın onun ya da asistanlarının ayak sesini duyar duymaz salya akıtmaya başladıklarını keşfetti.
Pavlov’un köpeği deneyi ile ortaya çıkan klasik şartlanma:
Ivan Pavlov, sindirim sistemi çalışmaları için köpekler üzerinde deneyler yapıyordu. Onları düzgün besliyor ve bakımlarına dikkat ediyordu. Beslenme süreçlerine alışan hayvanlar, Pavlov’un ya da asistanlarının ayak seslerini duydukları vakit yemek vakti geldiğini anlıyor ve salya akıtmaya başlayarak kendilerini yemeğe hazırlıyorlardı. Yani et doğal uyarıcısına, salya doğal reaksiyonunu veriyorlardı.
İyi eğitimli bir bilim insanı olan Pavlov şunu düşündü, bu doğal reaksiyon yapay bir uyarıcıya da verilebilir miydi? Hemen çalışmalar başladı. Köpeklere her et verilmedilk evvel bir zil sesi çaldı. Birkaç deneme sonunda köpek artık zil sesi ile et içinde bir münasebet kurmuştu. Bu durum koşullu reaksiyon ya da şartlı refleks olarak isimlendirilir. Zira aslına bakarsan ete verdiği reaksiyon, koşulsuz reaksiyondur.
Pavlov’un köpeği deneyi adım adım ilerledi:
Köpeklerin birinci yansılarını fark eden Pavlov, özel bir düzenek hazırlayarak köpeklerin salya ölçüsünü ölçmeye başladı. Onlara küçük küçük etler verdi ve doğal olarak salya oranları arttı. sonrasındasında et verdikçe zil çalmaya başladı ve bir daha doğal olarak salya oranları arttı. Son olarak et vermeden sadece zil çaldı ve şartlı refleks olarak köpeklerin salya oranı arttı. Yani köpek artık yapay bir uyarıcıya doğal bir reaksiyon verir hale geldi. Pavlov bu reaksiyonları üç temel başlıkta açıklar;
Deher neysel çözülme olarak da isimlendirilen sönme unsuru, şartlı uyarıcı ile şartsız uyarıcı ilişkisinin zayıflamasıdır ve bunun kararında şartlı reaksiyon ortadan kalkar. Zil çalmasına karşın köpeklere et verilmemesi kararı köpek artık zil sesine reaksiyon vermeyecektir.
Kendiliğinden geri gelme:
Klasik şartlanma ile öğrenilen şartlı reaksiyon sönme ile ortadan kalksa bile geri gelebilir. Yani köpeğe zil sesi ile et verilmese ve bu reaksiyon sönse bile bir süre daha sonra yine edilirse şartlı reaksiyon geri gelir. Lakin bir kere söndükten daha sonra asla eskisi üzere olmaz.
Uyarıcı genellemesi:
Koşullu reaksiyona niye olan şartlı uyarıcıya emsal uyarıcılara da tıpkı reaksiyonun verilmesini söz eder. Köpek, tıpkı zil sesi olmasa da emsal seslere salya akıtabilir. Çocukluğunda bisikletten düşerek ayağını kırmış bir kişinin motosiklete binmekten korkmasını buna örnek olarak gösterebiliriz.
Ayırt etme:
Ayırt etme unsuru, uyarıcı genellemesinin tam aykırısı bir tesirdir. Yani bir köpek sırf tek bir şartlı uyarıcıya şartlı reaksiyon gösterebilir. Bu unsur, her hudut sisteminde doğuştan bulunan farklılıklar niçiniyle ortaya çıkmaktadır.
Üst seviye şartlanma:
Koşullu reaksiyon oluşturan şartlı uyarıcıya bir yenisinin eklenmesini ifade eden üst seviye şartlanmaya örnek vermek gerekirse bisikletten düştüğü için motosiklete binmekten korkan kişinin otomobilden da korkmasını söyleyebiliriz.
Klasik şartlanma tekniği İkinci Dünya Savaşı’nda kullanıldı:
İkinci Dünya Savaşı sırasında Almanların kuvvetli tankları ile uğraş etmek isteyen Sovyetler, Pavlov’un köpeği deneyini kullandılar. Köpekleri günlerce aç bıraktıktan daha sonra tankların yanında yemek verdiler. bu biçimdece köpek, tank ile yemek içinde bir irtibat kurdu.
Savaş alanına çıkarılan aç köpeklerin sırtına bomba bağlandı. Aç bir biçimde salınan köpekler Alman tanklarını görür görmez çabucak yanına yanaştılar ve sırtlarındaki bombalar patlatılarak tanklar imha edildi. Sovyet kaynaklarına bakılırsa bu türlü 300 tank yok edildi. Hatta o denli ki bir devir Alman askerlerine gördükleri her köpeği vurma buyruğu verildi.
Reklamlarda kullanılan klasik şartlanma halleri ile manipüle ediliyoruz:
Klasik şartlanma tekniği bugün alkol, uyuşturucu ve sigara bağımlılığı için kullanılan bir formül lakin hiç beklemediğimiz bir yerde, reklamlarda da kullanılıyor. X şampuanı kullanırsak reklamdaki oyuncu kadar hoş olacağımızı, Y içeceğini içersek inanılmaz sevinçli bir ömrümüz olacağını düşünüyoruz. Her ne kadar bunlar mantıklı gelmese bile bilinçaltımıza ister istemez bu bildirileri alıyoruz. Bilhassa gençler bu manipülasyon tekniğinin amacındadır.
Kişinin yapay uyarıcılara doğal reaksiyon verme sürecini tanımlayan Pavlov’un köpeği deneyi ile ortaya çıkan klasik şartlanma hakkında bilmeniz gerekenlerden bahsettik. Ne kadar karmaşık bir zihnimiz olsa bile birkaç sıradan hile ile manipüle edilebiliyor olmamız nitekim düşündürücü.
Pavlov’un köpeği deneyleri sırasında görüldü ki bu hayvanlar evvel çalışanların ayak sesine, çabucak sonrasında da özel olarak onlara sunulan zil sesi uyarıcılarına salya akıtarak reaksiyon gösteriyorlardı. Zira ayak sesi ve zil sesi demek, yemek vaktinin gelmesi demekti. Bu durumun insanlarda da geçerli olması ise psikoloji biliminde yeni bir devrin kapılarını açtı. Pavlov’un köpeği deneyleri ve klasik şartlanma nedir gelin biraz yakından bakalım.
Sindirim sistemi üzerine çalışan bir bilim insanı: İvan Pavlov kimdir?
1849 – 1936 yılları içinde hayatış olan İvan Petroviç Pavlov, Ryazan İlahiyat Yüksek Okulu’nda temel eğitimini aldıktan daha sonra Askeri Tıp Akademisine girdi. Burada fizyoloji alanında uzmanlaştı ancak bir yandan da tabiat bilimleri başta olmak üzere bir hayli farklı husus hakkında da eğitim alıyordu. Bu süreçte insan refleksleri üzerine kıymetli çalışmalar yaptı.
Artık bir uzman olan Pavlov, kendine bir laboratuvar açtı. Çalışmalarındaki başarısı niçiniyle bilim dünyasında öne çıktı ve Nobel Ödülleri’nin kurucusu olan Alfred Nobel başta olmak üzere bir hayli değerli isimden dayanak aldı. Bu dayanaklar ile yaptığı sindirim sistemi çalışmaları yardımıyla 1904 yılında Nobel Fizyoloji/Tıp Ödülü’ne layık görüldü. Ödül merasiminde yaptığı konuşma ise onun çalışmalarının fazlaca daha farklı bir boyutu olduğunu tüm dünyaya gösterdi.
“Canlıların en temel ve en kuvvetli içgüdüsü yiyecek bulmaktır.”
Nobel mükafatını almak için sahneye çıkan İvan Pavlov, konuşmasına hiç de beklenmedik bir biçimde başladı. Ona nazaran tüm canlıların en temel ve en kuvvetli içgüdüsü yiyecek bulmaktı. Koşullu refleks ve şartsız refleks üzere kavramlardan bahsetti. Çünkü Pavlov, deneyleri sırasında üzerinde çalıştığı köpeklerin çabucak hemen et verilmemesine karşın onun ya da asistanlarının ayak sesini duyar duymaz salya akıtmaya başladıklarını keşfetti.
Pavlov’un köpeği deneyi ile ortaya çıkan klasik şartlanma:
Ivan Pavlov, sindirim sistemi çalışmaları için köpekler üzerinde deneyler yapıyordu. Onları düzgün besliyor ve bakımlarına dikkat ediyordu. Beslenme süreçlerine alışan hayvanlar, Pavlov’un ya da asistanlarının ayak seslerini duydukları vakit yemek vakti geldiğini anlıyor ve salya akıtmaya başlayarak kendilerini yemeğe hazırlıyorlardı. Yani et doğal uyarıcısına, salya doğal reaksiyonunu veriyorlardı.
İyi eğitimli bir bilim insanı olan Pavlov şunu düşündü, bu doğal reaksiyon yapay bir uyarıcıya da verilebilir miydi? Hemen çalışmalar başladı. Köpeklere her et verilmedilk evvel bir zil sesi çaldı. Birkaç deneme sonunda köpek artık zil sesi ile et içinde bir münasebet kurmuştu. Bu durum koşullu reaksiyon ya da şartlı refleks olarak isimlendirilir. Zira aslına bakarsan ete verdiği reaksiyon, koşulsuz reaksiyondur.
Pavlov’un köpeği deneyi adım adım ilerledi:
Köpeklerin birinci yansılarını fark eden Pavlov, özel bir düzenek hazırlayarak köpeklerin salya ölçüsünü ölçmeye başladı. Onlara küçük küçük etler verdi ve doğal olarak salya oranları arttı. sonrasındasında et verdikçe zil çalmaya başladı ve bir daha doğal olarak salya oranları arttı. Son olarak et vermeden sadece zil çaldı ve şartlı refleks olarak köpeklerin salya oranı arttı. Yani köpek artık yapay bir uyarıcıya doğal bir reaksiyon verir hale geldi. Pavlov bu reaksiyonları üç temel başlıkta açıklar;
- Çevreden gelen her bir uyaran harekete geçiriyor ya da hareketi engelliyor.
- Harekete geçmeyi ve hareketi engellemeyi sağlayan sonların beyindeki etkileşimleri belli kurallara göre gerçekleşiyor.
- Her hudut sisteminde doğuştan gelen farklılıklar bulunuyor.
- Başlangıçta hiç bir doğal reaksiyon oluşturmayan nötr uyarıcı yani zil sesi.
- Doğal reaksiyona niye olan doğal şartsız uyarıcı yani köpeğe verilen et.
- Otomatik olarak oluşan doğal şartsız reaksiyon yani köpeğin salyasındaki artış.
- Koşulsuz uyarıcı ile eşleştikten daha sonra mana kazanan şartlı uyarıcı yani et ile birlikte çalan zil sesi.
- Koşullu uyarıcıya verilen öğrenilmiş şartlı reaksiyon yani köpeğin zil sesini duyar duymaz salyasındaki artış.
- Sönme
- Kendiliğinden geri gelme
- Uyarıcı genellemesi
- Ayırt etme
- Üst seviye koşullanma
Deher neysel çözülme olarak da isimlendirilen sönme unsuru, şartlı uyarıcı ile şartsız uyarıcı ilişkisinin zayıflamasıdır ve bunun kararında şartlı reaksiyon ortadan kalkar. Zil çalmasına karşın köpeklere et verilmemesi kararı köpek artık zil sesine reaksiyon vermeyecektir.
Kendiliğinden geri gelme:
Klasik şartlanma ile öğrenilen şartlı reaksiyon sönme ile ortadan kalksa bile geri gelebilir. Yani köpeğe zil sesi ile et verilmese ve bu reaksiyon sönse bile bir süre daha sonra yine edilirse şartlı reaksiyon geri gelir. Lakin bir kere söndükten daha sonra asla eskisi üzere olmaz.
Uyarıcı genellemesi:
Koşullu reaksiyona niye olan şartlı uyarıcıya emsal uyarıcılara da tıpkı reaksiyonun verilmesini söz eder. Köpek, tıpkı zil sesi olmasa da emsal seslere salya akıtabilir. Çocukluğunda bisikletten düşerek ayağını kırmış bir kişinin motosiklete binmekten korkmasını buna örnek olarak gösterebiliriz.
Ayırt etme:
Ayırt etme unsuru, uyarıcı genellemesinin tam aykırısı bir tesirdir. Yani bir köpek sırf tek bir şartlı uyarıcıya şartlı reaksiyon gösterebilir. Bu unsur, her hudut sisteminde doğuştan bulunan farklılıklar niçiniyle ortaya çıkmaktadır.
Üst seviye şartlanma:
Koşullu reaksiyon oluşturan şartlı uyarıcıya bir yenisinin eklenmesini ifade eden üst seviye şartlanmaya örnek vermek gerekirse bisikletten düştüğü için motosiklete binmekten korkan kişinin otomobilden da korkmasını söyleyebiliriz.
Klasik şartlanma tekniği İkinci Dünya Savaşı’nda kullanıldı:
İkinci Dünya Savaşı sırasında Almanların kuvvetli tankları ile uğraş etmek isteyen Sovyetler, Pavlov’un köpeği deneyini kullandılar. Köpekleri günlerce aç bıraktıktan daha sonra tankların yanında yemek verdiler. bu biçimdece köpek, tank ile yemek içinde bir irtibat kurdu.
Savaş alanına çıkarılan aç köpeklerin sırtına bomba bağlandı. Aç bir biçimde salınan köpekler Alman tanklarını görür görmez çabucak yanına yanaştılar ve sırtlarındaki bombalar patlatılarak tanklar imha edildi. Sovyet kaynaklarına bakılırsa bu türlü 300 tank yok edildi. Hatta o denli ki bir devir Alman askerlerine gördükleri her köpeği vurma buyruğu verildi.
Reklamlarda kullanılan klasik şartlanma halleri ile manipüle ediliyoruz:
Klasik şartlanma tekniği bugün alkol, uyuşturucu ve sigara bağımlılığı için kullanılan bir formül lakin hiç beklemediğimiz bir yerde, reklamlarda da kullanılıyor. X şampuanı kullanırsak reklamdaki oyuncu kadar hoş olacağımızı, Y içeceğini içersek inanılmaz sevinçli bir ömrümüz olacağını düşünüyoruz. Her ne kadar bunlar mantıklı gelmese bile bilinçaltımıza ister istemez bu bildirileri alıyoruz. Bilhassa gençler bu manipülasyon tekniğinin amacındadır.
Kişinin yapay uyarıcılara doğal reaksiyon verme sürecini tanımlayan Pavlov’un köpeği deneyi ile ortaya çıkan klasik şartlanma hakkında bilmeniz gerekenlerden bahsettik. Ne kadar karmaşık bir zihnimiz olsa bile birkaç sıradan hile ile manipüle edilebiliyor olmamız nitekim düşündürücü.