arkamikontrolet
New member
“Havuç yerseniz görüşünüz düzgünleşir” yahut “Ispanak yerseniz daha kuvvetli olursunuz” üzere cümleleri hepimiz duymuşuzdur. Bunlar üzere birfazlaca fikrin büyük çoğunluğu, başta gazetelerde ve televizyonlarda bulunan, ondan sonrasında ise toplumsal medyaya taşınan pratik bilgi köşeleri, reklamlar ve çizgi sinemalar üzere birbirinden farklı kanallar yoluyla hayatımıza girdi.
Girdikleri günden beri de hayli az sayıda insan onların doğruluğunu sorgulayıp aslını öğrendi. Geriye kalanlar ise “sonuçta herkes bu biçimde biliyor, uzman görüşüdür herbiçimde” kanılarına girip kelam konusu yanlış yahut eksik ayrıntıların üzerine gitmemeyi tercih etti. Aldatıcı gerçeklik tesiri olarak bildiğimiz bu duruma gelin bir arada bakalım.
Kelam konusu tesir birinci sefer 1977 yılında yapılan bir çalışmayla ortaya atıldı:
özetlemek gerekirse açıklayalım: Bu çalışmada bir küme öğrenciye teker teker makul sorular verildi ve ondan sonrasındasında verdikleri karşılıklardan ne kadar emin oldukları soruldu. Bu durum 3 seans formunda yinelandı. Birinci testin sonunda pek olağan, hatta beklentinin altında karşılıklar alınırken seanslar içinde bu emin olma durumunun kademe kademe arttığı görüldü.
Sorularda ise birinci uzay üssünün bulunduğu yerden basketbolun olimpik spor kısımlarından biri olarak sayılma tarihine kadar birbirinden bağımsız ve öğrencilere uzak olduğu düşünülen tabirler vardı. Sonuç olarak yenidenlanan yanlışların o tabirleri daha inanılır kıldığı kararına varıldı.
Son olarak soruların yöneltildiği kümede birbirinden farklı düşünme biçimlerine sahip olan şahısların bulunduğunu belirtelim. Bu da en eleştirel düşünebilen kişinin bile bu durumdan etkilenebileceği manasına geliyor.
Bilhassa siyaset ve reklam dünyasında bunu görüyoruz:
Başta toplumsal medyada dönen propagandalar, dünya siyasetinde kızışmaların gerçekleşmesine yol açabiliyor. Twitter üzere mecralarda hem bir öğe paylaşıldıkça daha da tanınan hâle geldiğinden tıpkı vakitte yanlış, propaganda emelli yahut eksik ayrıntıları yaymak kolay olduğundan gündelik kullanıcılar bilgi kirliliği ortasında yüzme tehlikesiyle karşı karşıya kalıyor.
Hâl bu biçimde olunca da sıklıkla yanlış bilgiyi olduğu hâliyle kabul ediyorlar ve doğruyu göstermek bir tık daha zorlaşıyor. kimi vakit dünya çapındaki siyasalların bile bu yanlış bilgi döngüsünü başlatmış olduğunı gördüğümüz oluyor. Tıpkı durumu televizyonlarda gösterilen reklamlarda da görüyoruz.
Örnek olarak Apple’ın Watch modeli, reklamlarda birçok vakit yüzme sporu yapan birinin bileğinde görünür ve doğal olarak herkes onun suya güçlü olduğunu düşünür. Bu sebeple “profesyonel atlet bile kullanıyorsa bozulma riski yoktur” niyeti başlara yerleşir. Ancak epey az kişi Apple’ın sudan kaynaklı bozulma durumlarına garanti vermediğini bilir.
Pekala beşerler, Hitler’in bile kullandığı bu sistemden niye etkilenir?
Açıkçası bunun duruma nazaran değişen niçinleri var. Kabaca bilginin arkasını araştırırken bilişsel değil sezgisel yolla ilerlemek, daha evvelinde karşılaştığımız bir kesimin (kelime olabilir) artık duyduğumuz bilgiye yakın gelmesi ve etrafın üzerinizde kurduğu baskı buna sebep olabilir.
Örnek olarak evvelinde doğrusunu bildiğiniz bir bilgi bile çarpıtılmış hâlde yinelandığında maalesef inandırıcı hâle gelebiliyor. O bilginin bir kesiminin size sunulmasıyla ortaya çıkan bu yakınlık durumunu ferdî olarak düşünebiliriz.
Durumu kitlelere kadar genişlettiğimizde etraf baskısının da tesirini görüyoruz. Meskeninizde oturup tarihe göz atarken “Bir insan nasıl olur da yalnızca cilt rengi yüzünden diğer bir topluluğa eziyet eder?” diye düşünüp mana vermeye çalışmış olabilirsiniz. Buna bir sürü kılıf uyduruldu. Bazıları siyahiler günahkâr olduğu için derilerinin koyu olduğunu söylemiş oldu, bazıları de çizgiyi oldukça aşarak onları beşerden bile saymadı.
Ve bu fikre 100 ya da 1000 kişi değil, milyonlar ortak oldu. “Bayanlar çalışamaz” üzere kanılardan tutup yanlış savaş haberlerine kadar çok geniş bir alanda aldatıcı gerçeklik tesirini gözlemleyebiliyoruz.
Pekala bu durumdan nasıl korunacağız?
Bilgiyi alma konusunda medya kuruluşlarına ve aşikâr başlı şahıslara yöneliyor, daha sonra buralarda gördüklerimizi kabul ediyoruz. Bu da bir nevi söyleneni olduğu üzere almak sayılabilir. Güvendiğiniz tek bir kanal yerine fazlaca sayıda kanala danışarak ayrıntıların doğruluğunu teyit etmeniz gerek. Bu içeriğimizde bahsetmiş olduğumiz farklı cinsteki ayrıntıları doğrulama yollarına başvurabilirsiniz.
bahsetmiş olduğumiz medya kanallarında vakit zaman editörlere bağlı yanılgılar gerçekleşebilir. Bu sebeple bağımlı sayıldığımız bu kanallardan bilgi alırken de sağlamasını yapmamız gerekiyor. Zira aldatıcı gerçeklik etkisinin ortasında olup olmadığımızı maalesef bilemiyoruz. Bu durumda tek başınıza objektif düşünebilmek istiyorsanız kritik düşünme biçimleri pek işinize yarayacaktır.
Şarjda telefonla uğraşmak hakikaten bataryanın ömrünü azaltıyor mu? Ya da günde 10 bin adım atmak insanın ömrünü uzatır mı? Yahut acı yemek sahiden sıhhate yararlı mı?
Bunlara verebileceğiniz stok yanıtlar başınızda hâlihazırda bulunuyor. Sorulduğunda birçok kişi, “şarja takılıyken telefonla uğraşırsam bataryası süratli biter” ya da “acı yemek çabuk düzgünleştirir” üzere karşılıklar verecektir. Lakin bu cümlelerin art planına gelindiğinde epeyce az kişi onları savunacak argümana sahip olur.
Herkes bu tarafta düşünürken de bilgilerin araştırılması birden fazla bireye pek kıymetli gelmez. Bu noktada birey olarak yapmanız gereken şüphesiz her şeyi öğrenmeye çalışmak için işlerinizi bir kenara bırakıp kendinizi bilimsel makaleler içinde boğmak değil. Akıl yürütme, tahlil ve kıymetlendirme üzere yetilerinizi sivriltmek için eleştirel düşünme yollarını araştırmanız büyük ölçüde kâfi olacaktır.
Sonuç olarak kucak dolusu araştırın
Kaynaklar: 1, 2, 3, 4
Girdikleri günden beri de hayli az sayıda insan onların doğruluğunu sorgulayıp aslını öğrendi. Geriye kalanlar ise “sonuçta herkes bu biçimde biliyor, uzman görüşüdür herbiçimde” kanılarına girip kelam konusu yanlış yahut eksik ayrıntıların üzerine gitmemeyi tercih etti. Aldatıcı gerçeklik tesiri olarak bildiğimiz bu duruma gelin bir arada bakalım.
Kelam konusu tesir birinci sefer 1977 yılında yapılan bir çalışmayla ortaya atıldı:
özetlemek gerekirse açıklayalım: Bu çalışmada bir küme öğrenciye teker teker makul sorular verildi ve ondan sonrasındasında verdikleri karşılıklardan ne kadar emin oldukları soruldu. Bu durum 3 seans formunda yinelandı. Birinci testin sonunda pek olağan, hatta beklentinin altında karşılıklar alınırken seanslar içinde bu emin olma durumunun kademe kademe arttığı görüldü.
Sorularda ise birinci uzay üssünün bulunduğu yerden basketbolun olimpik spor kısımlarından biri olarak sayılma tarihine kadar birbirinden bağımsız ve öğrencilere uzak olduğu düşünülen tabirler vardı. Sonuç olarak yenidenlanan yanlışların o tabirleri daha inanılır kıldığı kararına varıldı.
Son olarak soruların yöneltildiği kümede birbirinden farklı düşünme biçimlerine sahip olan şahısların bulunduğunu belirtelim. Bu da en eleştirel düşünebilen kişinin bile bu durumdan etkilenebileceği manasına geliyor.
Bilhassa siyaset ve reklam dünyasında bunu görüyoruz:
Başta toplumsal medyada dönen propagandalar, dünya siyasetinde kızışmaların gerçekleşmesine yol açabiliyor. Twitter üzere mecralarda hem bir öğe paylaşıldıkça daha da tanınan hâle geldiğinden tıpkı vakitte yanlış, propaganda emelli yahut eksik ayrıntıları yaymak kolay olduğundan gündelik kullanıcılar bilgi kirliliği ortasında yüzme tehlikesiyle karşı karşıya kalıyor.
Hâl bu biçimde olunca da sıklıkla yanlış bilgiyi olduğu hâliyle kabul ediyorlar ve doğruyu göstermek bir tık daha zorlaşıyor. kimi vakit dünya çapındaki siyasalların bile bu yanlış bilgi döngüsünü başlatmış olduğunı gördüğümüz oluyor. Tıpkı durumu televizyonlarda gösterilen reklamlarda da görüyoruz.
Örnek olarak Apple’ın Watch modeli, reklamlarda birçok vakit yüzme sporu yapan birinin bileğinde görünür ve doğal olarak herkes onun suya güçlü olduğunu düşünür. Bu sebeple “profesyonel atlet bile kullanıyorsa bozulma riski yoktur” niyeti başlara yerleşir. Ancak epey az kişi Apple’ın sudan kaynaklı bozulma durumlarına garanti vermediğini bilir.
Pekala beşerler, Hitler’in bile kullandığı bu sistemden niye etkilenir?
Açıkçası bunun duruma nazaran değişen niçinleri var. Kabaca bilginin arkasını araştırırken bilişsel değil sezgisel yolla ilerlemek, daha evvelinde karşılaştığımız bir kesimin (kelime olabilir) artık duyduğumuz bilgiye yakın gelmesi ve etrafın üzerinizde kurduğu baskı buna sebep olabilir.
Örnek olarak evvelinde doğrusunu bildiğiniz bir bilgi bile çarpıtılmış hâlde yinelandığında maalesef inandırıcı hâle gelebiliyor. O bilginin bir kesiminin size sunulmasıyla ortaya çıkan bu yakınlık durumunu ferdî olarak düşünebiliriz.
Durumu kitlelere kadar genişlettiğimizde etraf baskısının da tesirini görüyoruz. Meskeninizde oturup tarihe göz atarken “Bir insan nasıl olur da yalnızca cilt rengi yüzünden diğer bir topluluğa eziyet eder?” diye düşünüp mana vermeye çalışmış olabilirsiniz. Buna bir sürü kılıf uyduruldu. Bazıları siyahiler günahkâr olduğu için derilerinin koyu olduğunu söylemiş oldu, bazıları de çizgiyi oldukça aşarak onları beşerden bile saymadı.
Ve bu fikre 100 ya da 1000 kişi değil, milyonlar ortak oldu. “Bayanlar çalışamaz” üzere kanılardan tutup yanlış savaş haberlerine kadar çok geniş bir alanda aldatıcı gerçeklik tesirini gözlemleyebiliyoruz.
Pekala bu durumdan nasıl korunacağız?
Bilgiyi alma konusunda medya kuruluşlarına ve aşikâr başlı şahıslara yöneliyor, daha sonra buralarda gördüklerimizi kabul ediyoruz. Bu da bir nevi söyleneni olduğu üzere almak sayılabilir. Güvendiğiniz tek bir kanal yerine fazlaca sayıda kanala danışarak ayrıntıların doğruluğunu teyit etmeniz gerek. Bu içeriğimizde bahsetmiş olduğumiz farklı cinsteki ayrıntıları doğrulama yollarına başvurabilirsiniz.
bahsetmiş olduğumiz medya kanallarında vakit zaman editörlere bağlı yanılgılar gerçekleşebilir. Bu sebeple bağımlı sayıldığımız bu kanallardan bilgi alırken de sağlamasını yapmamız gerekiyor. Zira aldatıcı gerçeklik etkisinin ortasında olup olmadığımızı maalesef bilemiyoruz. Bu durumda tek başınıza objektif düşünebilmek istiyorsanız kritik düşünme biçimleri pek işinize yarayacaktır.
Şarjda telefonla uğraşmak hakikaten bataryanın ömrünü azaltıyor mu? Ya da günde 10 bin adım atmak insanın ömrünü uzatır mı? Yahut acı yemek sahiden sıhhate yararlı mı?
Bunlara verebileceğiniz stok yanıtlar başınızda hâlihazırda bulunuyor. Sorulduğunda birçok kişi, “şarja takılıyken telefonla uğraşırsam bataryası süratli biter” ya da “acı yemek çabuk düzgünleştirir” üzere karşılıklar verecektir. Lakin bu cümlelerin art planına gelindiğinde epeyce az kişi onları savunacak argümana sahip olur.
Herkes bu tarafta düşünürken de bilgilerin araştırılması birden fazla bireye pek kıymetli gelmez. Bu noktada birey olarak yapmanız gereken şüphesiz her şeyi öğrenmeye çalışmak için işlerinizi bir kenara bırakıp kendinizi bilimsel makaleler içinde boğmak değil. Akıl yürütme, tahlil ve kıymetlendirme üzere yetilerinizi sivriltmek için eleştirel düşünme yollarını araştırmanız büyük ölçüde kâfi olacaktır.
Sonuç olarak kucak dolusu araştırın
Kaynaklar: 1, 2, 3, 4