arkamikontrolet
New member
İnternetten, bilgisayardan ve öteki bir epey teknolojiden bahsediyoruz lakin bunlar elektrik olmasa anlamsız birer kavrama dönüşür. Bugün kullandığımız her aygıt elektrikle çalışır, ampullerle aydınlanırız ve hatta kullandığımız aygıtlar bile ortasındaki küçük ampuller yardımıyla bir ekrana sahip olur. Ampulü kim icat etti sorusunun cevabını bir fazlaca kişi Thomas Edison olarak bilir fakat tarihi şu biçimde bir incelediğimiz karşımıza farklı cevaplar çıkıyor.
Evet, Thomas Edison ampulün ve gibisi bir hayli aygıtın patentini alan kişidir. Fakat bu demek değil ki ampulü Edison icat etti. 1879 yılında patenti alınmış olsa bile aslında ampul ve elektrik sistemleri üzerine yapılan çalışmalar 1800’lü yılların birinci günlerinde başlıyor. Gelin tarihin tozlu sayfalarında biraz kaybolalım ve bugün onsuz yaşamayı hayal bile edemeyeceğimiz ampulün tarihini yakından inceleyelim.
Birinci ampul tuzlu su ortasındaki bakır tellerdi:
1800 yılına, İtalya’ya gidelim ve mucit Alessandro Volta’nın laboratuvarına bir göz atalım. Alessandro Volta, kendi ismini verdiği pratik bir elektrik üretme yolu bulmuştur. Volta; tuzlu suya batırılmış kartonlar, çinko ve bakır gereçlerden yapılmış diskler ve bu yığının iki ucuna bağlanmış bakır teller ile hem elektrik akımını iletiyor tıpkı vakitte az da olsa ışık yaymayı başarıyordu.
Alessandro Volta, İngiltere’deki Royal Society’ye bu çalışmasını bir mektupla anlattığı sıralarda İngiliz mucit Humphry Davy, voltaik yığınlar ile kömür iyotlarını birbirine bağlayarak dünyanın birinci elektrik lambasını icat etmişti. 1802 yılında gerçekleştirilen bu buluş Davy lambası olarak bilinir. Bu bir birinciydi lakin meskenlerde kullanılamayacak kadar parlak bir ışık yaydığı için sırf devrin çalışmalarında referans olarak kullanıldı.
Ampul dizaynları giderek gelişiyor:
1840 yılına geldiğimizde İngiliz bilim adamı Warren de la Rue, bakır yerine platin filaman kullanılan bir ampul icat etti fakat platin çok kıymetli olduğu için ticari olarak karşılık bulmadı. 1848 yılında ise bir daha bir İngiliz olan William Staite, lambalardaki karbon çubuk hareketini düzenleyerek ömrünü uzatan bir düzenek geliştirdi lakin bu mekanizmayı çalıştırmak için gerekli olan piller çok kıymetli olduğu için ticari olarak karşılık bulmadı.
1850 yılında İngiliz kimyager Joseph Swan, evvelki çalışmalardaki maliyet sıkıntısını ortadan kaldıracak bir sistem buldu; platin yerine karbonize kağıt filamentler kullanmak. 1860 yılında icat ettiği ampulün patentini 1978 yılında alan Swan, 1879 yılında bu çalışmasını Newcastle’da tanıtmıştır. Filamanların oksijen bağını kesmek için vakumlu bir tüp kullanmıştır. Hoş bir lambadır fakat o periyot vakumlu tüp bugün olduğu kadar kullanışlı bir eser değildir.
Thomas Edison sahneye çıkıyor:
Tam bu noktada adamımız Thomas Edison devreye giriyor ve Joseph Swan’in ampulündeki sorunun filamanlar olduğunu keşfediyor. Yüksek elektrik direncine sahip ince bir filaman icat ederek epeyce daha pratik bir ampul icat ediyor. Daha az bir akımla çalışan bu ampulü 1879 yılında tanıtıyor. İkili içinde evvel bir çekişme, çabucak sonrasında ise bir paydaşlık başlıyor ve Edison-Swan United şirketini kuruyorlar.
1874 yılında Kanadalı mucitler Henry Woodward ve Matthew Evans, nitrojen dolu bir cam silindir ve karbon çubuklardan oluşan bir ampulün patentini almak için oldukça uğraş verseler de sonunda bu icadı 1879 yılında Edison’a sattılar.
Thomas Edison 1880 yılında çalışmalarını Amerika Birleşik Devletleri’ne taşıdı ve 1882 yılında birinci elektrik üretim istasyonunu açtı. O devir ABD’de William Sawyer ve Albon Man üzere bir fazlaca mucit daha vardı lakin tek başlarına ayakta kalamayacaklarını anlayınca Edison’la birleştiler ve General Electric şirketini kurdular
Ampuller giderek daha ucuz, kuvvetli ve pratik olmaya başladı:
Thomas Edison hem ticari birebir vakitte siyasi olarak kuvvetli bir isimdi. Artık bütün maksadı fazlaca daha ucuza üretebileceği ampuller geliştirmekti. Edison ve takımı 3 binden çok ampul tasarımı üzerine çalıştı. En verimli filamanı bulmak için de 6 binden çok bitki üzerinde özel çalışmalar yaptılar.
Grubun çalışmaları sonuç verdi ve sonunda karbonize edilmiş bir bambu filamanı geliştirdiler. Bu filaman 1200 saatten daha uzun müddet yanabiliyordu. Uzun periyot Edison ampullerinde bu filaman kullanıldı. 1902 yılında Edison’la çalışan mühendislerden Willis R. Whitney, cam ampullerin kararmadan epey daha uzun müddet yanmasını sağlayacak bir sistemin patentini aldı.
General Electric şirketi ile birlikte çalışan Amerikalı fizikçi William David Coolidge, 1910 yılında tüm kimyasal hususların en yüksek erime noktasında olan tungsteni geliştirdi. Tungsten, ampul filamanı için harika bir materyaldir. Bugün bile bir epeyce ampulde hala tungsten kullanıldığı biliniyor.
Aydınlanmada bir ihtilal: LED ışıklar
OLED ve AMOLED üzere versiyonları ile bugünün teknoloji dünyasını şekillendiren LED ışıklar aslında 1960’lı senelerdan beri kullanılmaktadır. General Electric’te çalışan Amerikalı bilim insanı Nick Holonyak, lazer çalışmaları yaparken kazara LED ışığı keşfetti. Elektrik akımının maruz kaldığı vakit yarı iletkenlerin ışık yaydığı aslında 20. yüzyılın başından beri biliniyordu lakin Holonyak bunun patentini alan birinci kişidir.
LED ışıklara yıllar ortasında sarı ve yeşil renkler eklendi. Japon – Amerikalı bilim insanları Isamu Akasaki, Hiroshi Amano ve Shuji Nakamura 1990’lı senelerda mavi LED’i keşfettiler. Mavi LED ışığın diyotları fosforlar kaplanınca beyaz LED ışık elde edilir, bu niçinle icat son derece değerlidir. Üç bilim insanı bu çalışmaları niçiniyle 2014 yılında Nobel Fizik Ödülü’ne layık görüldüler.
Günümüzde artık Phillips, Stack, Tesla üzere şirketler ve NASA üzere kurumlar LED ışıkları baz alarak hayli daha gelişmiş aydınlatma teknolojilerine imza atıyorlar. Milyonlarca farklı renk yayan ampuller, uzaktan denetim edilenler ve hatta kendi kendine ortam aydınlatmasını sezen ampuller bile var. Her şeyin tuzlu su ortasındaki bakır tellerle başlaması ne kadar da farklı
Haftada bir değişen ampullere inat yüz yıldan uzun müddettir yanan Centennial Light:
İsmi Centennial Light yani yüzyıllık ışık manasına gelen bir ampul, 1901 yılında birinci kere çalıştırıldığı günden beri neredeyse kesintisiz olarak yanıyor. Bu senelera meydan okuyan çalışma azmi yardımıyla ismini Guinness Dünya Rekorları Kitabı, Ripley’s Believe It or Not! ve General Electric kayıtlarına yazdırmayı başardı.
Centennial Light, 30 watt olarak başladığı ömrüne bugün 4 watt olarak devam ediyor. 1890’lı yılların sonunda Shelby Electric Company tarafınca üretildi. Bugün ABD’de bulunan Livermore-Pleasanton İtfaiye Departmanı’nda çalışmakta olan tarihi ampul; bir kere taşınma sırasında, bir kere de güç kaynağı niçiniyle bir süre kapalı kalmasına karşın hiç biri ampul kaynaklı bir sorun olmadığı için rekoru elinde tutuyor.
Centennial Light, birinci kere 1972 yılında keşfedikten daha sonra hakkında pek haber, inceleme, belgesel ve sanat yapıtı yapıldı. Ampulün devamlı yandığı, düşük güç yaydığı ve özel bir güç kaynağına bağlı olduğu için bu kadar uzun ömürlü olduğu düşünülüyor. Centennial Light hala yanıyor mu merak ediyorsanız buradaki ilişki üzerinden canlı olarak takip edebilirsiniz.
Patenti Thomas Edison’da olsa da aslında icadında bir epeyce kişinin imzası bulunan ampulü kim icat etti sorusunu yanıtladık ve ampulün tarihi hakkında bilmeniz gereken ayrıntılardan bahsettik. Yüzlerce yıl evvel ilkel sistemlerle başayan seyahatin bugün uzayın sonsuz karanlığını aydınlatıyor olması bilim kurgu öykülerini aratmayacak kadar etkileyici.
Evet, Thomas Edison ampulün ve gibisi bir hayli aygıtın patentini alan kişidir. Fakat bu demek değil ki ampulü Edison icat etti. 1879 yılında patenti alınmış olsa bile aslında ampul ve elektrik sistemleri üzerine yapılan çalışmalar 1800’lü yılların birinci günlerinde başlıyor. Gelin tarihin tozlu sayfalarında biraz kaybolalım ve bugün onsuz yaşamayı hayal bile edemeyeceğimiz ampulün tarihini yakından inceleyelim.
Birinci ampul tuzlu su ortasındaki bakır tellerdi:
1800 yılına, İtalya’ya gidelim ve mucit Alessandro Volta’nın laboratuvarına bir göz atalım. Alessandro Volta, kendi ismini verdiği pratik bir elektrik üretme yolu bulmuştur. Volta; tuzlu suya batırılmış kartonlar, çinko ve bakır gereçlerden yapılmış diskler ve bu yığının iki ucuna bağlanmış bakır teller ile hem elektrik akımını iletiyor tıpkı vakitte az da olsa ışık yaymayı başarıyordu.
Alessandro Volta, İngiltere’deki Royal Society’ye bu çalışmasını bir mektupla anlattığı sıralarda İngiliz mucit Humphry Davy, voltaik yığınlar ile kömür iyotlarını birbirine bağlayarak dünyanın birinci elektrik lambasını icat etmişti. 1802 yılında gerçekleştirilen bu buluş Davy lambası olarak bilinir. Bu bir birinciydi lakin meskenlerde kullanılamayacak kadar parlak bir ışık yaydığı için sırf devrin çalışmalarında referans olarak kullanıldı.
Ampul dizaynları giderek gelişiyor:
1840 yılına geldiğimizde İngiliz bilim adamı Warren de la Rue, bakır yerine platin filaman kullanılan bir ampul icat etti fakat platin çok kıymetli olduğu için ticari olarak karşılık bulmadı. 1848 yılında ise bir daha bir İngiliz olan William Staite, lambalardaki karbon çubuk hareketini düzenleyerek ömrünü uzatan bir düzenek geliştirdi lakin bu mekanizmayı çalıştırmak için gerekli olan piller çok kıymetli olduğu için ticari olarak karşılık bulmadı.
1850 yılında İngiliz kimyager Joseph Swan, evvelki çalışmalardaki maliyet sıkıntısını ortadan kaldıracak bir sistem buldu; platin yerine karbonize kağıt filamentler kullanmak. 1860 yılında icat ettiği ampulün patentini 1978 yılında alan Swan, 1879 yılında bu çalışmasını Newcastle’da tanıtmıştır. Filamanların oksijen bağını kesmek için vakumlu bir tüp kullanmıştır. Hoş bir lambadır fakat o periyot vakumlu tüp bugün olduğu kadar kullanışlı bir eser değildir.
Thomas Edison sahneye çıkıyor:
Tam bu noktada adamımız Thomas Edison devreye giriyor ve Joseph Swan’in ampulündeki sorunun filamanlar olduğunu keşfediyor. Yüksek elektrik direncine sahip ince bir filaman icat ederek epeyce daha pratik bir ampul icat ediyor. Daha az bir akımla çalışan bu ampulü 1879 yılında tanıtıyor. İkili içinde evvel bir çekişme, çabucak sonrasında ise bir paydaşlık başlıyor ve Edison-Swan United şirketini kuruyorlar.
1874 yılında Kanadalı mucitler Henry Woodward ve Matthew Evans, nitrojen dolu bir cam silindir ve karbon çubuklardan oluşan bir ampulün patentini almak için oldukça uğraş verseler de sonunda bu icadı 1879 yılında Edison’a sattılar.
Thomas Edison 1880 yılında çalışmalarını Amerika Birleşik Devletleri’ne taşıdı ve 1882 yılında birinci elektrik üretim istasyonunu açtı. O devir ABD’de William Sawyer ve Albon Man üzere bir fazlaca mucit daha vardı lakin tek başlarına ayakta kalamayacaklarını anlayınca Edison’la birleştiler ve General Electric şirketini kurdular
Ampuller giderek daha ucuz, kuvvetli ve pratik olmaya başladı:
Thomas Edison hem ticari birebir vakitte siyasi olarak kuvvetli bir isimdi. Artık bütün maksadı fazlaca daha ucuza üretebileceği ampuller geliştirmekti. Edison ve takımı 3 binden çok ampul tasarımı üzerine çalıştı. En verimli filamanı bulmak için de 6 binden çok bitki üzerinde özel çalışmalar yaptılar.
Grubun çalışmaları sonuç verdi ve sonunda karbonize edilmiş bir bambu filamanı geliştirdiler. Bu filaman 1200 saatten daha uzun müddet yanabiliyordu. Uzun periyot Edison ampullerinde bu filaman kullanıldı. 1902 yılında Edison’la çalışan mühendislerden Willis R. Whitney, cam ampullerin kararmadan epey daha uzun müddet yanmasını sağlayacak bir sistemin patentini aldı.
General Electric şirketi ile birlikte çalışan Amerikalı fizikçi William David Coolidge, 1910 yılında tüm kimyasal hususların en yüksek erime noktasında olan tungsteni geliştirdi. Tungsten, ampul filamanı için harika bir materyaldir. Bugün bile bir epeyce ampulde hala tungsten kullanıldığı biliniyor.
Aydınlanmada bir ihtilal: LED ışıklar
OLED ve AMOLED üzere versiyonları ile bugünün teknoloji dünyasını şekillendiren LED ışıklar aslında 1960’lı senelerdan beri kullanılmaktadır. General Electric’te çalışan Amerikalı bilim insanı Nick Holonyak, lazer çalışmaları yaparken kazara LED ışığı keşfetti. Elektrik akımının maruz kaldığı vakit yarı iletkenlerin ışık yaydığı aslında 20. yüzyılın başından beri biliniyordu lakin Holonyak bunun patentini alan birinci kişidir.
LED ışıklara yıllar ortasında sarı ve yeşil renkler eklendi. Japon – Amerikalı bilim insanları Isamu Akasaki, Hiroshi Amano ve Shuji Nakamura 1990’lı senelerda mavi LED’i keşfettiler. Mavi LED ışığın diyotları fosforlar kaplanınca beyaz LED ışık elde edilir, bu niçinle icat son derece değerlidir. Üç bilim insanı bu çalışmaları niçiniyle 2014 yılında Nobel Fizik Ödülü’ne layık görüldüler.
Günümüzde artık Phillips, Stack, Tesla üzere şirketler ve NASA üzere kurumlar LED ışıkları baz alarak hayli daha gelişmiş aydınlatma teknolojilerine imza atıyorlar. Milyonlarca farklı renk yayan ampuller, uzaktan denetim edilenler ve hatta kendi kendine ortam aydınlatmasını sezen ampuller bile var. Her şeyin tuzlu su ortasındaki bakır tellerle başlaması ne kadar da farklı
Haftada bir değişen ampullere inat yüz yıldan uzun müddettir yanan Centennial Light:
İsmi Centennial Light yani yüzyıllık ışık manasına gelen bir ampul, 1901 yılında birinci kere çalıştırıldığı günden beri neredeyse kesintisiz olarak yanıyor. Bu senelera meydan okuyan çalışma azmi yardımıyla ismini Guinness Dünya Rekorları Kitabı, Ripley’s Believe It or Not! ve General Electric kayıtlarına yazdırmayı başardı.
Centennial Light, 30 watt olarak başladığı ömrüne bugün 4 watt olarak devam ediyor. 1890’lı yılların sonunda Shelby Electric Company tarafınca üretildi. Bugün ABD’de bulunan Livermore-Pleasanton İtfaiye Departmanı’nda çalışmakta olan tarihi ampul; bir kere taşınma sırasında, bir kere de güç kaynağı niçiniyle bir süre kapalı kalmasına karşın hiç biri ampul kaynaklı bir sorun olmadığı için rekoru elinde tutuyor.
Centennial Light, birinci kere 1972 yılında keşfedikten daha sonra hakkında pek haber, inceleme, belgesel ve sanat yapıtı yapıldı. Ampulün devamlı yandığı, düşük güç yaydığı ve özel bir güç kaynağına bağlı olduğu için bu kadar uzun ömürlü olduğu düşünülüyor. Centennial Light hala yanıyor mu merak ediyorsanız buradaki ilişki üzerinden canlı olarak takip edebilirsiniz.
Patenti Thomas Edison’da olsa da aslında icadında bir epeyce kişinin imzası bulunan ampulü kim icat etti sorusunu yanıtladık ve ampulün tarihi hakkında bilmeniz gereken ayrıntılardan bahsettik. Yüzlerce yıl evvel ilkel sistemlerle başayan seyahatin bugün uzayın sonsuz karanlığını aydınlatıyor olması bilim kurgu öykülerini aratmayacak kadar etkileyici.