arkamikontrolet
New member
Bu yazıyı günün hangi saatinde okuyor olursanız olun eminiz domates ya da domatesli bir yemek yiyeli en çok birkaç saat olmuştur. Zira domates, Türk mutfağında hem tek başına yenebilen tıpkı vakitte her türlü yemeğe lezzet katan bir meyvedir. Evet, domates bir meyvedir. Bugün sofralarımızın vazgeçilmezi olan domates ve patates üzere bir fazlaca meyve ve zerzevat, yaşamımıza gireli bir fazlaca uzun vakit geçmedi.
Yalnızca biz değil, Avrupalılar da domates ile epeyce geç tanıştılar. Zira kendisi evvelce uzak bir kıtada yetişen bir meyveydi. Eski kıtaya gelmesi ve buradaki beşerlerle tanışması sadece birkaç yüzyıl evvel yaşandı. O denli ki Avrupalılar bu meyve ile birinci tanıştıkları vakit uzun bir süre onu zehirli sandıkları için yemediler. Gelin biraz geçmişe seyahat yapalım ve domates birinci kez nasıl ortaya çıktı sorusu üzerinden domatesin tarihine yakından bakalım.
Öncelikle domatesi tanıyalım:
Domates, itüzümü ailesinden gelen ve çiçekli bitki olarak kabul edilen yenebilir bir meyvedir. Zengin bir C vitamini kaynağıdır. Lifli yapısı, A ve E vitaminlerine sahip olması niçiniyle son derece sağlıklı kabul edilir. Çiğ olarak tüketilebileceği üzere sayısız yemekte de kullanılabilir. Bugün üretilen domateslerin büyük bir kısmı konserve, domates suyu, ketçap, püre, salça, kuru domates üzere yan mamüllerin imalatında kullanılıyor.
Domates bitkisi, milyonlarca yıldır dünyada:
İlk domates bitkisinin tam olarak ne vakit ortaya çıktığı bilinmiyor lakin varsayımlara göre Güney Amerika bölgesinde tarih öncesi bir bitki olan nighshade çeşidinin evrimleşmesi ile ortaya domates, tütün, patates ve biber üzere meyve ve sebzelerin bitkileri çıktı. Domatesin evcilleştirilmesi ise birkaç bin yıl evvel yaşandı.
Yaklaşık olarak milattan evvel 500’lü senelerda Meksika ile Kosta Rika’nın kuzey kısmı içinde yer alan topraklarda ilk defa domatesin evcilleştirildiği düşünülüyor. Bölgenin hakim medeniyeti olarak Aztekler, domatesi kullanıyorlardı. Bu kullanım ondan sonrasında Orta ve Güney Amerika bölgesine yayıldı. Hatta domatesin halüsinojenik tesirlere sahip olduğu bile düşünüldü.
Avrupalılar domatesle tanışıyor:
Güney ve Kuzey Amerikalılar binlerce yıldır kendi hallerinde huzur ortasında yaşarken Kristof Kolomb isimli bir gezgin, yeni bir kıta bulma arayışına girdi. Kesin olmamakla birlikte Kolomb, 1493 yılında Amerika kıtasını keşfetti. Fakat domatesi Avrupa’ya götüren Kolomb değil, Hernán Cortés oldu.
Yeni kıta keşiflerine katılan bir İspanyol olan Hernán Cortés, Azteklerin olduğu Güney Amerika’yı keşfeden isim olarak bilinir. Tenochtítlan’ın yağmalanmasından ve sayısız insanın öldürülmesinden daha sonra Cortés, gururla bir fatih olarak ülkesine döndüğü vakit yanında o güne eski kıtadaki kimsenin görmediği bir meyve getirdi; domates.
Uzun yıllar domatesin zehirli olduğuna inandılar:
Eğer doğal hayata biraz aşinaysanız daha evvel hiç görmediğiniz bir meyvenin parlak kırmızı renginin zehir işareti olduğunu bilirsiniz. Avrupalılar da domatesin güzelim kırmızı rengini görür görmez tam olarak bu biçimde düşündüler. bir daha de İspanya hükümeti fatihlerinin getirdiği bu meyveden hoşlandı ve 1540’lı senelerda İspanya’da ve onun kolonilerinde yetiştirilmesine karar verdi. Bir periyot İspanya’nın ulusal meyvesi olduğunu söyleyebiliriz.
İspanya haricinde kalan öbür Avrupa ülkeleri de domatesle misal bir devirde tanıştılar lakin zehirli olduğu kanısından bir türlü vazgeçemediler. İngiltere’de de durum birebirdi. bir daha de hiç bir Avrupalı bu meyvenin hoşluğunu görmezden gelemedi ve 18. yüzyıla kadar yani yüzlerce yıl boyunca masa süsü olarak kullandılar.
Domates: aşk elması
elbet Avrupalıların bu inancı vakit ortasında kırıldı. Bu kırılım, domates bitkisinin İspanya’da ve İtalya’da ıslah edilmesi ile başladı. 18. yüzyılın ortalarında başlayan ıslah çalışmaları ile bir arada artık Avrupalılar domatese alışmış ve yemeye başlamışlardı. Hatta bu meyveyi o kadar epeyce sevdiler ki İtalyanlar ona altın elma, Fransızlar ise aşk elması dediler. Evet, domates de aşka dahildir.
19. yüzyılın birinci senelerına geldiğimizde ise domates, Asya kıtasında yayılmaya başladı. Domates bitkisinin bölgede ekilmesini sağlayan ise Suriye’nin İngiltere elçisi John Barker oldu. Ekim süreci vakit içinde İran ve Çin’e de yayıldı. Türkler olarak bizim domates ile tanışmamızın öyküsü ise bir çok farklı.
Domates Osmanlı’ya ne vakit geldi?
Osmanlı’nın domates meyvesi ile tanışması hakkında bir fazlaca farklı rivayet vardır. Örneğin kimileri Avrupalıların zehirli olduğuna inandıkları bu meyve ile Fatih Sultan Mehmet’i zehirlemeye çalıştıklarını sav eder. Fatih’in 1481 yılında öldüğünü, domatesin ise Avrupa’ya 1540’lı senelerda geldiğini düşünürsek bu tezin büsbütün yanlış olduğu ortaya çıkıyor.
Peki domates Osmanlı’ya ne vakit geldi? Domatesin Osmanlı’ya gelişi ile öteki Asya ülkelerine yayılması emsal bir periyotta yani 19. yüzyılda yaşanmıştır. Ancak domatesi mutfağımızda kullanmamızın sebebi yeni bir lezzet arayışında olmamız değildi, sadece Avrupalılara özenmiştik.
Osmanlı Devleti için 19. yüzyıl ıslahatlarla geçen bir devirdir. Bu yenilikler sırf siyasi ve askeri alanda olmadı, kültürel alanda da sayısız yenilik yapıldı. Avrupalılaşmak isteyen devrin Osmanlı bürokratları artık Avrupa’da vazgeçilmez bir besin haline gelen domatesi aldılar ve Türk mutfağına kazandırdılar. Âlâ ki de yapmışlar.
Daha bir fazlaca meyve ve zerzevat ile Osmanlı bu vakitte tanıştı:
Amerika kıtasının keşfi ile bir arada Avrupalılar domatesin yanı sıra patates, fasulye, kırmızı biber, yeşil biber, mısır, yer elması ve kabak üzere daha bir epeyce yeni meyve zerzevat ile tanıştılar. Tüm bunların Osmanlı’ya gelmesi ise domates ile birebir devirde yaşandı. Fakat öncesinde de domatesi biliyorduk.
Domatesin Avrupa saraylarına birinci girişi 16. yüzyılda olmuştur. Muhtemelen o periyot elçilerden bir tanesi Osmanlı sarayına da domates getirdi lakin bu domates ham biçimde yani yeşil renkteydi. Kavata olarak isimlendirilen bu yeşil domates uzun yıllar saray mutfağında kullanıldı. Lakin asla kırmızı olarak yenmedi zira kızardığı vakit bozulduğu düşünülüyordu.
Konu hakkında kesin olmayan bir kıssa daha var. Osmanlı sarayından kızardığı için atılan domatesleri yoksul halk alıyordu. Artık bozulduğunu düşündükleri bu meyveyi en azından yenebilir hale getirmek için eziyor ve tuzla karıştırıyorlardı. İşte salçanın Türk mutfağına kazandırılma öyküsü de böyledir.
Türk ve dünya mutfağının vazgeçilmez meyvelerinden bir tanesi olan domates nasıl ortaya çıktı sorusunu, domatesin dünden bugüne tarihi üzerinden anlattık. çabucak hemen kısa bir süre evvel tanıştığımız bu meyveye bu biçimdesine alışmamız hakkındaki fikirlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
Sofralarımızın bir diğer vazgeçilmezi yoğurdun tarihini ise bu içeriğimizden okuyabilirsiniz:
Yalnızca biz değil, Avrupalılar da domates ile epeyce geç tanıştılar. Zira kendisi evvelce uzak bir kıtada yetişen bir meyveydi. Eski kıtaya gelmesi ve buradaki beşerlerle tanışması sadece birkaç yüzyıl evvel yaşandı. O denli ki Avrupalılar bu meyve ile birinci tanıştıkları vakit uzun bir süre onu zehirli sandıkları için yemediler. Gelin biraz geçmişe seyahat yapalım ve domates birinci kez nasıl ortaya çıktı sorusu üzerinden domatesin tarihine yakından bakalım.
Öncelikle domatesi tanıyalım:
Domates, itüzümü ailesinden gelen ve çiçekli bitki olarak kabul edilen yenebilir bir meyvedir. Zengin bir C vitamini kaynağıdır. Lifli yapısı, A ve E vitaminlerine sahip olması niçiniyle son derece sağlıklı kabul edilir. Çiğ olarak tüketilebileceği üzere sayısız yemekte de kullanılabilir. Bugün üretilen domateslerin büyük bir kısmı konserve, domates suyu, ketçap, püre, salça, kuru domates üzere yan mamüllerin imalatında kullanılıyor.
Domates bitkisi, milyonlarca yıldır dünyada:
İlk domates bitkisinin tam olarak ne vakit ortaya çıktığı bilinmiyor lakin varsayımlara göre Güney Amerika bölgesinde tarih öncesi bir bitki olan nighshade çeşidinin evrimleşmesi ile ortaya domates, tütün, patates ve biber üzere meyve ve sebzelerin bitkileri çıktı. Domatesin evcilleştirilmesi ise birkaç bin yıl evvel yaşandı.
Yaklaşık olarak milattan evvel 500’lü senelerda Meksika ile Kosta Rika’nın kuzey kısmı içinde yer alan topraklarda ilk defa domatesin evcilleştirildiği düşünülüyor. Bölgenin hakim medeniyeti olarak Aztekler, domatesi kullanıyorlardı. Bu kullanım ondan sonrasında Orta ve Güney Amerika bölgesine yayıldı. Hatta domatesin halüsinojenik tesirlere sahip olduğu bile düşünüldü.
Avrupalılar domatesle tanışıyor:
Güney ve Kuzey Amerikalılar binlerce yıldır kendi hallerinde huzur ortasında yaşarken Kristof Kolomb isimli bir gezgin, yeni bir kıta bulma arayışına girdi. Kesin olmamakla birlikte Kolomb, 1493 yılında Amerika kıtasını keşfetti. Fakat domatesi Avrupa’ya götüren Kolomb değil, Hernán Cortés oldu.
Yeni kıta keşiflerine katılan bir İspanyol olan Hernán Cortés, Azteklerin olduğu Güney Amerika’yı keşfeden isim olarak bilinir. Tenochtítlan’ın yağmalanmasından ve sayısız insanın öldürülmesinden daha sonra Cortés, gururla bir fatih olarak ülkesine döndüğü vakit yanında o güne eski kıtadaki kimsenin görmediği bir meyve getirdi; domates.
Uzun yıllar domatesin zehirli olduğuna inandılar:
Eğer doğal hayata biraz aşinaysanız daha evvel hiç görmediğiniz bir meyvenin parlak kırmızı renginin zehir işareti olduğunu bilirsiniz. Avrupalılar da domatesin güzelim kırmızı rengini görür görmez tam olarak bu biçimde düşündüler. bir daha de İspanya hükümeti fatihlerinin getirdiği bu meyveden hoşlandı ve 1540’lı senelerda İspanya’da ve onun kolonilerinde yetiştirilmesine karar verdi. Bir periyot İspanya’nın ulusal meyvesi olduğunu söyleyebiliriz.
İspanya haricinde kalan öbür Avrupa ülkeleri de domatesle misal bir devirde tanıştılar lakin zehirli olduğu kanısından bir türlü vazgeçemediler. İngiltere’de de durum birebirdi. bir daha de hiç bir Avrupalı bu meyvenin hoşluğunu görmezden gelemedi ve 18. yüzyıla kadar yani yüzlerce yıl boyunca masa süsü olarak kullandılar.
Domates: aşk elması
elbet Avrupalıların bu inancı vakit ortasında kırıldı. Bu kırılım, domates bitkisinin İspanya’da ve İtalya’da ıslah edilmesi ile başladı. 18. yüzyılın ortalarında başlayan ıslah çalışmaları ile bir arada artık Avrupalılar domatese alışmış ve yemeye başlamışlardı. Hatta bu meyveyi o kadar epeyce sevdiler ki İtalyanlar ona altın elma, Fransızlar ise aşk elması dediler. Evet, domates de aşka dahildir.
19. yüzyılın birinci senelerına geldiğimizde ise domates, Asya kıtasında yayılmaya başladı. Domates bitkisinin bölgede ekilmesini sağlayan ise Suriye’nin İngiltere elçisi John Barker oldu. Ekim süreci vakit içinde İran ve Çin’e de yayıldı. Türkler olarak bizim domates ile tanışmamızın öyküsü ise bir çok farklı.
Domates Osmanlı’ya ne vakit geldi?
Osmanlı’nın domates meyvesi ile tanışması hakkında bir fazlaca farklı rivayet vardır. Örneğin kimileri Avrupalıların zehirli olduğuna inandıkları bu meyve ile Fatih Sultan Mehmet’i zehirlemeye çalıştıklarını sav eder. Fatih’in 1481 yılında öldüğünü, domatesin ise Avrupa’ya 1540’lı senelerda geldiğini düşünürsek bu tezin büsbütün yanlış olduğu ortaya çıkıyor.
Peki domates Osmanlı’ya ne vakit geldi? Domatesin Osmanlı’ya gelişi ile öteki Asya ülkelerine yayılması emsal bir periyotta yani 19. yüzyılda yaşanmıştır. Ancak domatesi mutfağımızda kullanmamızın sebebi yeni bir lezzet arayışında olmamız değildi, sadece Avrupalılara özenmiştik.
Osmanlı Devleti için 19. yüzyıl ıslahatlarla geçen bir devirdir. Bu yenilikler sırf siyasi ve askeri alanda olmadı, kültürel alanda da sayısız yenilik yapıldı. Avrupalılaşmak isteyen devrin Osmanlı bürokratları artık Avrupa’da vazgeçilmez bir besin haline gelen domatesi aldılar ve Türk mutfağına kazandırdılar. Âlâ ki de yapmışlar.
Daha bir fazlaca meyve ve zerzevat ile Osmanlı bu vakitte tanıştı:
Amerika kıtasının keşfi ile bir arada Avrupalılar domatesin yanı sıra patates, fasulye, kırmızı biber, yeşil biber, mısır, yer elması ve kabak üzere daha bir epeyce yeni meyve zerzevat ile tanıştılar. Tüm bunların Osmanlı’ya gelmesi ise domates ile birebir devirde yaşandı. Fakat öncesinde de domatesi biliyorduk.
Domatesin Avrupa saraylarına birinci girişi 16. yüzyılda olmuştur. Muhtemelen o periyot elçilerden bir tanesi Osmanlı sarayına da domates getirdi lakin bu domates ham biçimde yani yeşil renkteydi. Kavata olarak isimlendirilen bu yeşil domates uzun yıllar saray mutfağında kullanıldı. Lakin asla kırmızı olarak yenmedi zira kızardığı vakit bozulduğu düşünülüyordu.
Konu hakkında kesin olmayan bir kıssa daha var. Osmanlı sarayından kızardığı için atılan domatesleri yoksul halk alıyordu. Artık bozulduğunu düşündükleri bu meyveyi en azından yenebilir hale getirmek için eziyor ve tuzla karıştırıyorlardı. İşte salçanın Türk mutfağına kazandırılma öyküsü de böyledir.
Türk ve dünya mutfağının vazgeçilmez meyvelerinden bir tanesi olan domates nasıl ortaya çıktı sorusunu, domatesin dünden bugüne tarihi üzerinden anlattık. çabucak hemen kısa bir süre evvel tanıştığımız bu meyveye bu biçimdesine alışmamız hakkındaki fikirlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
Sofralarımızın bir diğer vazgeçilmezi yoğurdun tarihini ise bu içeriğimizden okuyabilirsiniz: