Uykuya dalma, uykuyu devam ettirme yahut uyanabilme ile ilgili her türlü sorun uyku bozuklukları içinde yer alır ve genel olarak uyuyamama yahut çok uykululuk ile kendisini gösterir.
Primer uyku bozuklukları, uykunun kendi iç düzenlemelerinde sorun olması niçiniyle ortaya çıkan uyku bozukluklarıdır. Genel olarak iki farklı tipte olurlar:
Olağan bir insanın gece uyuması gerekir. Fakat beşerler genetik olarak gecenin farklı yarımlarında uyumaya eğilimlidir. Gece erken yatıp, sabah epey erken kalkan tavuk kümesi beşerler ile gece geç yatıp, sabah geç kalkmak isteyen baykuş kümesi beşerler bu duruma örnektir.
Beşerler ortalama olarak 7-8 saat uyurlar. Fakat kimi şahıslar için 4-5 saat, kimileri için ise 9-10 saat uyumak kâfi olur. Her iki uç örnekte aslında olağandır. Uykunun kalitesini mühleti değil içeriği belirler. Neredeyse hiç derinleşememiş ve sık uyanıklık tepkisi yaşanmış, REM uykusuna geçiş yapılamamış 10 saatlik uyku makus bir uyku iken, yarısından birden fazla derin uykuda geçmiş, REM uykusuna geçiş yapılabilmiş 5 saatlik uyku yeterli bir uykudur. Uykunun kalitesi sonraki günün gündüzünden belirli olur. Uykusunu kaliteli almış bireyler gündüz rahat, enerjik ve zihnen hayli açık olurken, düzgün uyuyamamış bireyler düşük güçlü, gerilimli ve zihnen makûs performanslı olurlar.
Uyku kayması ise gece epeyce geç yatıp, gündüz de geç kalkmaya denir. Bu şahıslar aslında uyumaları gereken mühlet kadar uyumaktadır lakin istedikleri vakit diliminde uyuyamamaktadır. Bu hastaların tedavisi uykuyu adım adım öne çekerek yapılır. Bunun için gece kaçta yatılırsa yatılsın sabah kalkılması planlanan saatte kesinlikle kalkmak ve gece erken uyuyabilmek için en azından başlarda uyku ilaçlarından yaralanmak gerekir. Uyku nizamı oturduktan daha sonra ilaçsız devam edilebilir. Gece uyku saatini geçirmemek en kıymetli noktadır, aksi takdirde tüm uğraşlar boşa çıkar ve yeniden uyku kayması meydana gelir.
Yaşlılarda epey daha sık görülen bir başka durumda gece sık tuvalete kalkmak ve bu niçinle uykunun bölünmesidir. Birden fazla vakit yeniden uyumakta kuvvetlik çekilir. Aslında bu biçimde bir durumda asıl sorun tuvalete kalkmak değil uyku bölünmesidir. Hasta uyandığı için tuvalete kalkma muhtaçlığı duyar ve aslına bakarsanız tüm gece yapılan idrar ölçüsü aslında mesaneyi en çok 1 defa dolduracak kadardır ve yalnızca 1 defa tuvalete kalkmak kâfi olur.
Genetik niçinlerle ortaya çıkan ve engellenemeyen uyku atakları ile seyreden narkolepsiden ayrıyeten bahsedilecektir. Narkolepsi engellenemeyen karakteri ile engellenebilen yahut ötelenebilen çok uyku isteği ile seyirli idiopatik hipersomniden (sebebi bilinmeyen artmış uykululuk) ayrılır. Ayırımının yapılamadığı durumlarda uyku laboratuvarlarında yapılan incelemeler ile teşhis büyük oranda temalır. İdiopatik hipersomnide davranış terapileri ile birlikte gündüz uykululuğu azaltan ilaçlardan faydalanılır. Olağan ki tüm uyku hastalıklarında ilaç başlamadan evvel uykuyu etkileyebilecek ve tedavi edilmesi gereken başka tüm niçinler daha evvel dışlanmalıdır.
Âlâ bir uyku için:
Primer uyku bozuklukları, uykunun kendi iç düzenlemelerinde sorun olması niçiniyle ortaya çıkan uyku bozukluklarıdır. Genel olarak iki farklı tipte olurlar:
- Uyku artışı ve daima uyku isteği ile seyreden hipersomniler,
- Uykunun azalması ve uyuyamama yahut sık uyanma ile seyreden hiposomniler.
Olağan bir insanın gece uyuması gerekir. Fakat beşerler genetik olarak gecenin farklı yarımlarında uyumaya eğilimlidir. Gece erken yatıp, sabah epey erken kalkan tavuk kümesi beşerler ile gece geç yatıp, sabah geç kalkmak isteyen baykuş kümesi beşerler bu duruma örnektir.
Beşerler ortalama olarak 7-8 saat uyurlar. Fakat kimi şahıslar için 4-5 saat, kimileri için ise 9-10 saat uyumak kâfi olur. Her iki uç örnekte aslında olağandır. Uykunun kalitesini mühleti değil içeriği belirler. Neredeyse hiç derinleşememiş ve sık uyanıklık tepkisi yaşanmış, REM uykusuna geçiş yapılamamış 10 saatlik uyku makus bir uyku iken, yarısından birden fazla derin uykuda geçmiş, REM uykusuna geçiş yapılabilmiş 5 saatlik uyku yeterli bir uykudur. Uykunun kalitesi sonraki günün gündüzünden belirli olur. Uykusunu kaliteli almış bireyler gündüz rahat, enerjik ve zihnen hayli açık olurken, düzgün uyuyamamış bireyler düşük güçlü, gerilimli ve zihnen makûs performanslı olurlar.
Uyku kayması ise gece epeyce geç yatıp, gündüz de geç kalkmaya denir. Bu şahıslar aslında uyumaları gereken mühlet kadar uyumaktadır lakin istedikleri vakit diliminde uyuyamamaktadır. Bu hastaların tedavisi uykuyu adım adım öne çekerek yapılır. Bunun için gece kaçta yatılırsa yatılsın sabah kalkılması planlanan saatte kesinlikle kalkmak ve gece erken uyuyabilmek için en azından başlarda uyku ilaçlarından yaralanmak gerekir. Uyku nizamı oturduktan daha sonra ilaçsız devam edilebilir. Gece uyku saatini geçirmemek en kıymetli noktadır, aksi takdirde tüm uğraşlar boşa çıkar ve yeniden uyku kayması meydana gelir.
Yaşlılarda epey daha sık görülen bir başka durumda gece sık tuvalete kalkmak ve bu niçinle uykunun bölünmesidir. Birden fazla vakit yeniden uyumakta kuvvetlik çekilir. Aslında bu biçimde bir durumda asıl sorun tuvalete kalkmak değil uyku bölünmesidir. Hasta uyandığı için tuvalete kalkma muhtaçlığı duyar ve aslına bakarsanız tüm gece yapılan idrar ölçüsü aslında mesaneyi en çok 1 defa dolduracak kadardır ve yalnızca 1 defa tuvalete kalkmak kâfi olur.
Genetik niçinlerle ortaya çıkan ve engellenemeyen uyku atakları ile seyreden narkolepsiden ayrıyeten bahsedilecektir. Narkolepsi engellenemeyen karakteri ile engellenebilen yahut ötelenebilen çok uyku isteği ile seyirli idiopatik hipersomniden (sebebi bilinmeyen artmış uykululuk) ayrılır. Ayırımının yapılamadığı durumlarda uyku laboratuvarlarında yapılan incelemeler ile teşhis büyük oranda temalır. İdiopatik hipersomnide davranış terapileri ile birlikte gündüz uykululuğu azaltan ilaçlardan faydalanılır. Olağan ki tüm uyku hastalıklarında ilaç başlamadan evvel uykuyu etkileyebilecek ve tedavi edilmesi gereken başka tüm niçinler daha evvel dışlanmalıdır.
Âlâ bir uyku için:
- Fizikî olarak makul seviyede yorulmak
- Gün ışığı görmek
- Beslenmeyi epey geceye kaydırmadan akşamları az ve uygun yemek
- Pak ve havadar lakin karanlık bir odada uyumak
- Uygun yatak seçmek
- Oda ısısını düzgün ayarlamak (ideali 20-22 derecedir)
- Zihnen çok meşgul olmamak ve bir şeyleri başa çok takmış olmamak gerekir.